På scenekanten

Aa sjaa paa fuglar og dyr er ein obligatorisk turistsport. Turistane glanar og tek bilete av alt det rare, men har alltid og utan unnatak den raraste oppfoerselen sjoelv. I dag paa vitjing til kondorane. Rovfugl med over tre meter mellom vingespissane og ei toppfart paa 160 km i timen.

Vi stoppar i landsbyen paa veg opp mot reirplassen i elvegjelet. Her held bunadskledde koner ungfuglar med surra foeter. Dei stakkars fuglane flaksar nok til at fotokaate turistar faar sitt mot betaling. Dette er dyrplageri for «turistglansbilete»!

Men paa kanten av elvegjelet flyg dei stolte kondorane fritt. Saa naer at eg kjenner vingesusen. Eg nyt denne livsgleda, men fotoapparatet legg eg vekk for i dag. Eg kjoeper kort av fri flukt. Eg tenkjer paa ungfuglane med surra foeter. Dei laerer aldri flukt. Aldri jakt. Dei er sjanselause i det fri. Dei vil aldri kunne sigle i solgangsvinden ved elvegjelet om morgonen, og syne masseturistane kva fridom er …….. heilt utan aa ta betaling!

Viktig «aa puste meg magen», seier vi, naar stress skal taklast. Har vore i 4000 meter hoegde i Andes i over ei veke. Vi vart aatvara mot hoegdesjuka. Karen Helga merka ein del. Eg nesten ikkje. I starten.

I Puno vaagar vi oss paa ein «norsk» fjelltur paa eit par hundre bratte hoegdemeter. Vi naadde toppen og koiskteppet til ei stikkande gamal dame. Vi heiv etter pusten og aat sjokolade. Daa kom ein lokal bladfyk joggande opp fraa «Los Andes». Men bleikanleta kom aldri paa trykk …..

Sjoelv om skuffelsen var stor over aa ikkje kome i «Firda», saa var sjoelvtilliten desto stoerre paa at no var hoegdesjuka eit tilbakelagt stadium. Definitivt. Men bussen til Chiway maatte over eit fjellpass paa nesten 5000 meter. Eg vart kvalm og kulsig, smaasjelvande og svimmel. Kort sagt – urven.

Framme paa hotellet ville hotellvertinna syne oss by og restauranttilbod. Eg bad tynt om middagskvil paa forskot. Ein ekkel middagskvil. I halvsomne er det som om automatikken paa pusten har slege seg vrang. Og magen er i ulage. Eg leverer naturgass i strid med folkeskikken, og langt over utsleppskvotane i Kyoto-avtalen.

Vertinna staar i doera til avtala tid. Eg er ikkje i form for restaurant, men stiller opp likevel. Eg kan ikkje vere sutrete. Det er foerste gong paa dei fem maanadene at eg kjenner meg urven. Pytt, pytt! Opp aa staa! Ut aa gaa!

«Middagen er utsett ein time», smiler ho paa sitt sjarmerande engelsk. Ho vil vise oss landsbyen. Karen Helga fekk heldigvis ikkje same troekken som eg. Saa halvt paa engelsk og halvt med spansk-engelskordboka i neven, saa skravlar dei seg gjennom gatene. Eg er taus baktropp. Og pustar med magen…..

Vi landar paa ein restaurant med spel og dans til steikt aure. Eg kjempar med den store porsjonen. Vi vert bodne opp til dans, men eg har nok med aa sitje paa ein stol. Karen Helga er i storform, og med lokal bunadshatt paa hovudet hiv ho seg med i indianardansen. Eg loener spelemenn og dansarar rikeleg …… etter sunnmoerske maal….. Musikken vil ingen ende ta. Nett so paa folkemusikkfestivalen foer i tida. Men heldigvis treng dei lokale ogsaa ein pust i bakken, og vi kan trekke oss skamlaust tilbake til hotellet.

Eg hugsar middagskvilen, og fryktar natta. Men saa gaar det som saa ofte elles i livet – og paa tur. Bekymringar maa du ta paa foerehand, om du skal faa gleda av dei. Eg somnar som ein stein, og vaknar til frukost i det groene. Det er vinter her, men dette var ein god sommarmorgon i fjellet med mine maal. I magen vert det kaffi, nysteikt broed og eggeroere. Og lungene fyller seg heilt av seg sjoelv med frisk luft fraa Andes – utan et eg treng «aa puste med magen»!

PS: Hanna er dottera mi som er paa veg til Bolivia paa «brigade» til hausten. Naar ho hoeyrde at pappaen var paa veg til hoegdeopphald i Andes, saa sende ho kjapt ein e-post med raad mot hoegdesjuke. Kanskje eg ikkje har vore god nok til aa fylgje dei tre bolivianske raada hennar; «et lite, gaa sakte og sov aaleine».

Aa vere turist er aa velge mellom alle dei straalande tilboda. Oppleving, tid og pris. Det vart ropa hoegt om ein dyr togtur paa 10 timar fraa Cusco til Puno ved Titicacasjoeen. Vi lot oss overtale under sterk tvil. Hadde vi vore for lettlurte i den tynne fjell-lufta?

Tidleg ombord til levande folkemusikk. Vogner i Agatha Christie stil med lenestolar og spisebord. Inventar og lampar i avstemt stil. Hyggelege og elegante servitoerar serverer frukost og lunsj, kaffi og kaker utan aa overspele. Dempa gitarmusikk i kupeen, og meir troekk i bar-vogna.

Ut av Cusco i morgonsola. Gjennom natur og kulturlandskap. Ingen skog tek utsikta. Haust i Andes. Husdyrhald og innhausting paa gamlemaaten. Handemakt og drakraft fraa oksar. Langt mellom traktorane. Landskap der aakrane og teigane laga sin eigen mosaikk. Landbruk i 4000 meter hoegde. Lokal matproduksjon som gjev ettertanke. Mais, havre, bygg og potet paa aakrane. Sau, geit, lama og alpaka paa store fellesbeite. Fattige men velstelte bygder naer elvar og fjell med snoe paa toppane. Landskapet opnar seg mot Puno. Solnedgang over slettene og Titicacasjoeen.

I Europa og Japan var vi paa togmodus i seks og ei halv veke. Men den uslaaelege togturen opplever vi i Andes!

Titicacasjoeen er ikkje berre verdas hoegste innsjoe over havet. Her er unike flytande oeyar. Av siv. Innbyggarane viser stolte fram hus og handverk, og sjoelv den mest tjukkhuda turist vert sjarmert til aa kjoepe litt meir enn tanken var. Folket her har levd av fiske og fuglejakt heilt sidan inkaene jaga dei paa vatnet, men no er det turismen som held liv i desse venlege indianarane. To tusen i talet. Utan straum. Men ungdomen har ordna seg solpanel og TV i straahyttene.

Dei ser ut til aa greie seg fint, men dei er naturlegvis spent paa om ungdomen «tek over». Det er altsaa kjende tonar aa hoeyre her i utbygda. Men det ser ut til at det gaar an aa knipe seg fast, ogsaa for indianarar som bur paa gyngande grunn …..

Peru er fullt av kjapt og billeg internett. For oss kostar det ingenting paa hotell og 60 oere timen paa kafe. Paa gata ser vi likevel nokre manuelle skrivemaskiner med gjennomslagskopiar. Her kan du faa skrive brevet ditt paa fortauet eit kvartal fraa internettkafeen. Utskrift med to tynne kopiar. Det seier litt om folk og prisen paa teknikk …… og arbeidskraft.

17. mai skulle vi taa oss fri for utflukter. Berre rusle i Cusco. Slentra gatelangs paa foeremiddag. Sein haustsol her varma som maisol paa Vestlandet. Vi naerma oss torget. Saag mange i finkle. Dressar og drakter. Indianarar i «bunad». Braatt hoeyrde vi taktfaste trommer og musikk. «Nesten som 17. mai heime», humra vi, og runda hjoernet.

Haka dett nokre hakk. For her er det hornmusikk, folkedans, tale for dagen, kransnedlegging, gatesal av is og …… TOG! Stort tog med universitetsfolk, studentar, fagforeiningar og kulturgrupper. Avslappa stemning. Det var universitetsdagen. Mellom anna….

Men sjaa… Braatt vert det meir spenning i opptoget. Indianarar demonstrerer for sjoelvstyre i Amasonas. Ei anna gruppe hyllar eit minnesmerke over ein fallen indianarhoevding (17. mai 1781). Politi med glasskjold dempar gemyttane.

Etter toget et vi lunsj paa ein restaurant med balkong. Vi vinkar til folket fraa balkongen, men dei ser oss ikkje. Hm! Ein rar 17. mai. Noko likt Norge. Noko ulikt. Eg lyftar blikket til aakrane i fjella rundt Cusco. Andesfjella. Rart aa tenkje paa 17. mai i barndomen. Rart aa tenkje paa at herifraa kom poteta til Norge, slik at vi ved Soerbrandal skule kunne feire grunnlova med aa springe potetloep 17. mai!

Turistfella Machu Picchu tok vi med stil. Kjoepte todagars pakketur med guidar, transport og hotell. Inkabyen i Andes var eitt av dei fem fjella mine paa turen, og den skuffa ikkje. Foerste dag var det Cusco – Inkahovudstaden. Om spansk gullroeveri paa 1500-talet. «Spansk» guide. Lokal og god. La vekt paa at Peru ikkje har rasemotsetnader i dag, slik som Soer-Afrika og USA. Spanjolar og indianarar har for lengst smelta saman til ein kultur og eitt folk. Sa han.

I dag har vi vore i Machu Picchu. Fantastisk historie om den siste Inkabyen. Den einaste spanjolane ikkje fann og fekk roeve. «Indiansk» guide. Fortalte ei anna soge om spanjolane. Roeft om roeveriet. «Nasjonal og gloedande», kan ein seie. Ein god «17. mai tale» … paa 16. mai…… Han var stolt over inkaene sin kunnskap om jorda sin gang rundt sola og anna vitenskap.

To guidar skal fortelje om historie og kjem begge inn paa dagens situasjon. To vinklar. Kven har mest rett. Eg veit ikkje. Men for meg ser det ut som om dei med mest «indiansk» preg jamnt over er laagast paa rangstigen …… Historiske spenningar ligg nok under overflata, og dei oekonomiske skildnadene er store.

Eg sit paa ein internettkafe og spekulerer paa dette i turistfella Machu Picchu ….. i det midnatt vert passert i Norge. Hurra for 17. mai! Ventar paa toget tilbake til Cusco. For meg gaar «toget» den 16. i aar. Eg skal feire 17. mai i hovudstaden. Inkahovudstaden. Gratulerer med dagen!

Aa sitje paa ein flyplass, og vente paa avklaring paa svinepestfly kan gi mange utslag. Nokre syner kor leie dei er. Nokre er opptekne av aa vise fram kroppen og stilen sin til folk dei neppe vil treffe att. Eg slo paa spekulatoren. Kva er aa reise? Kor lenge har eg reist, og kor mange senger har eg overnatta i – ja, inkludert natttog, flynetter og kva det maatte vere.

Hovudrekninga gir resultatet. I Lima legg eg meg i seng nummer 50! Paa 19 veker gir det 2,7 natt per seng. Nei, det kan ikkje stemme. Vi har daa ikkje skifta sa ofte. Kontrollrekning. Jau, jau. Berre fire perioder har vore lengre enn fem netter i same seng. Snittet er 2,7. Aa reise er ein toeff sport. Rart vi enno er blide og vakne, og svoltne paa meir!

Fraa det nedslitne Havanna vaknar vi opp i det moderne Lima. Reint og med rivande oekonomisk utvikling. Vi bur i kulturdelen av byen og kan kanskje difor faa eit for godt inntrykk. Men likevel.

Vakter dempar nok krimmen her, og vi kjenner oss trygge. Vi besoekjer galleri og teater – farse paa spansk i gaar kveld. Elles saag vi historiske minnesmerke fraa Lima-kulturen fraa foer-Inka-tida for 1500 aar sidan. Imponerande byggekunst som dempa jordskjelva. Stikk den!

Menneskeofring er ein del av desse gamle kulturane. Lima hadde lite regn, og dei ofra det viktigaste dei hadde for aa blidgjere gudane. Dei ofra kvinner, og det tyder at kvinnene hadde hoegst status. Sa guiden. Ja, ja. Elles aat dei hai i gamla dagar her.

Tydeleg at indianarane er laagast paa stigen i Lima. Vi ser det paa hotellet. Vi ser kven som tiggar paa gata. Bilparken er moderne, og dei bygg nye og fine parkanlegg. Her er tett mellom kasinoa. Skilnaden mellom Havanna og Lima er langt stoerre enn eg trudde. Lima er samansett saa det held, men litt betre enn sitt rykte. Vi tek ei natt ekstra foer vi stikk til fjells!

Maandag skulle vi flyttast med fly fraa Havanna paa Cuba til Lima Peru. Via Mexico. Men svinepesten. Eg maila KILROY om hjelp, men dei trykte i mosen. Eg ringde flyselskapet, og dei hadde alt ombooka oss til dagen foer – soendag seinkveld. Moet paa flyplass, og alt vil gaa bra. Sa dei. Vi var ute i god tid. Moette kanselert fly og stengt kontor. Kanskje i morgon. Nytt frammoete og alt kanselert, men no var det folk paa kontoret. Diskusjonar som enda i at vi matte skifte selskap for eigne pengar, og soeke refusjon seinare. Sa dei. Ingen visste noko om kva tid dei kom paa lufta att. Ho som proevde hjelpe oss var kanskje alt utan jobb…….

Nytt selskap hadde plass direkte til Peru. VISA og Sparebanken er god sort. Vi landa i Lima to timar foer Mexicoflyet skulle ha kome. Troeytte etter manglande informasjon og parlamentering til liten nytte. Men vi kom daa fram i rute til den kjoelige kystbyen som lukta salt og fisk. Nesten som Bergen her paa Vestkysten mot Stillehavet. Dyr ransfri drosje og hotell midt i blinken paa alle vis.

Gratis Internett, skrytte hotellverten og peika mot hjoernet i resepsjonen. La meg sjekke mailen, medan han ordnar med passkontrollen, tenkte eg, mest for aa sjekke kva breidde det var paa breibandet. Perunettet er kjapt og to mailar poppa opp naar eg roerte fyrste tasten. Dei eine var fraa KILROY som sa at eg ikkje kunne faa refusjon paa grunn av at eg hadde meldt fraa for seint! Eg som hadde moett opp dagen foer. Slik verkar svinepesten. Den andre mailen var fra burettslaget i gamlelandet. Styret lurte paa kven som hadde ansvaret for aa klippe plenen min i vaar! Godt aa ikkje vere gloymd!

Eg fann ei brei og mjuk seng, og somna med eit smil om munnen. Noko har ein ansvar for. Noko tek ein ansvar for. Cuba er for meg eit tilbakelagt stadium, og for meg er graset groenast i Peru. Groenast for meg …….i alle fall no i mai!