På scenekanten

Det er over 70 haustfestar i 4H i fylket. Eg hadde ikkje vore på haustfest på 10 år, og plukka meg ut ein tilfeldig i ei lita bygd. Eg undrast: Kan Fjellrosa 4H dra ut bygdefolket på ein laurdagskveld i Randabygda? Den vesle skulekrinsen i Stryn, som har fått vegopning vestover Panorama-vegen til Lote Ferjekai og Eid.

4H er ein allsidig fritidsaktivitet for unge mellom 10 og 18 år. Dei vel ei oppgåve i eit emne. Dei studerer og fortel om oppgåva til dei andre i klubben, og dei stiller ut for slekt og bygdefolk elles på haustfesten. Og bygdefolket kom. Utstillingane vart saumfarne, gode formuleringar kalla fram forsiktige smil hjå dei vaksne. Formuleringar ”om sauen som daua” og ”om kveldane i snikkar-kjellaren hjå han Besten”. Jordnære oppgåver om sau og frukt, – om mekking, foto og mat. Men også om styrearbeid i 4H-klubben og leiting etter kulturen frå eit anna heimland. Her var besteforeldre som hadde hjelpt til og her var småsysken som la seg på tverra i scene-trappa for å stele litt merksemd frå dei store og flinke. Oppgåvene var som for 10 år sidan, med unnatak av PC-ane som blinka ut bilete frå bygda. Det osa tradisjon.

Underhaldning og program. Leia og framført av ungdomane sjølve. Det vaksne støtteapparatet heldt seg for det meste på kjøkenet. Programmet varierte frå middels til det heilt strålande. Særleg dei yngste torde å trøkke til på scenen. Vi fekk ”rapp”-velkomst – med sjølvironi om 4H-løftet og ”valgets kvaler” mellom all verdas aktivitetar. Vi fekk eit Mister Bean-inspirert nummer utan ord, og vi fekk sjå Tae Kvon Do-spark demonstrert med spenst og eleganse. Og bygdas aller yngste sat heilt stille og djupt konsentrerte på fremste bord.

Nokre av nummera kunne vore litt meir drilla, av og til vart opphalda mellom nummera i lengste laget. Men mykje skal klaffe i ein liten klubb i hektisk aktivitet bak scenen. Og alle skal fram.

Ei jente i siste klasse på vidaregåande leverte niande og siste oppgåve, og det gav plakett-nål. Ni år i allsidig klubbarbeid i heimbygda. Eit prov på at ein kan stå heile distansen. Ikkje berre hoppe tilfeldig frå tuve til tuve.

Lotteriet på festen er verdt ein kommentar. Som rutinert basar-gjengar fekk eg ei ny oppleving. Her sende dei korger frå bord til bord med lodd og pengar. Så fekk vi telje lodd og veksle pengar sjølve. Her var innsyn og tillit på eit ekstremt høgt nivå. Her skulle Terra-bossane og børs-spekulantane vore på studietur.

Refleksjonar i regnveret langs smale Stryne-vegar etterpå. Ungdomen synte seg fram for bygdefolket laurdagskvelden. Nokre var meir interesserte i å lese kommentarane frå oppgåve-dommarane enn i å ta applausen frå scena. Dei vaksne snakka i pausane om kor viktig vegen til Lote og Nordfjordeid hadde vorte som pendlingsveg for ungdom som ville vende heim, og om at 4H-ungdomane driv Sjøkanten sommarkafe i bygda.

Oppsummert: Flinke ungdomar, vegdebatt og sjølvbetening på lodd og vekslepengar. Bygdekultur på ein laurdagskveld i Stryn.

Stor ståhei om Gunhild Dahlberg si reiseskildring frå sykkelsetet. Folk frå fylket er ”kåra” til dei suraste. Nokre ler det bort. Andre tek på sitt stivaste smil, og går i kontant sjølvforsvar.

Som den smalaste vestlandsveg har slike debattar to grøfter. Den eine ”grøfta” er at vi diskuterer i vilska utan å sjekke kva boksjanger forfattaren trør seg fram i.

Boka er ei reiseskildring av det mest lettvinte og tabloide slaget. Dahlberg sin sykkelinnsats er imponerande, men boka er ikkje eit antropologisk forskingsoppgåve av den grunn. Dahlberg-boka gir seg ærleg ut for å vere ei reiseskildring prega av ”reality”-tankegangen. Skrive med svært lågt blodsukker. Her er ikkje folket og kysten viktigaste. Men akk. Det viktigaste er journalisten sjølv. Det er ho som driv historia ved å vere den desiderte hovudpersonen i si eiga bok. Ingenting gale med det. Kagge gir ho ut mellom stive permar til stiv pris.

Galskapen startar når boka vert presentert og kommentert som noko meir. Som ei undersøking eller ei kåring. Då ber det utfor stupet. Dei ti-tolv ”Sogn og Fjordane-sidene” i boka er like hjarteleg morosame som eit susande revyinnslag på ungdomshuset. Men ingen lokal-redaksjon ville finne på å lage fleirsides oppslag om eit beiskt revynummer. Men når forfattaren er journalist i Oslo-bygda, og presenterer seg mellom stive permar prioriterer enkelte annleis. Greitt.

Den andre grøfta er at vi berre ler det bort. La oss passe oss der. Desse subjektive boksidene har like mykje å lære oss som det mest elleville revynummeret på den lokale scena. Vi må unne byfolk å halde ap med oss. Med ein romsleg flir. Piet Hein sa at ”den som kun tar spøk for spøk, og alvor kun alvorleg – hun og han har faktisk fattet begge deler dårleg”. For sjølv om Dahlberg er lettvint og usakleg med sitt navleskodande ”reality”-preg, så er ho ikkje fri for poeng. Når nokon kallar deg idiot, så er det alltid lurt å sjekke ut om vedkomande kanskje har noko rett.

Hugs på at ”ei blind høne kan finne korn”! Og det gjeld også om ho syklar med tilhengar på slep og i tillegg talar austnorsk bymål!

Operapremiere på Eid. Hertuginna av Chicago. Operette er såpeopera på høgde med TV-Dynastiet. Lettfatteleg og greitt å følgje med. Såpe ja. Her vart til og med prinsetrona ombygd til hertuginna sitt badekar. Flott oppleving i full sal. Operasjef Kari Standal Pavelich har omsett stykket til nynorsk. Ein stolt arrangør i harmoni med sitt publikum.

Handlinga. Rikmannsdotter og hertuginne Miss Mary Lloyd trur ho kan kjøpe alt for pengar. Også prinsen. Men prinsen frå ”Sylvaria” legg meir vekt på kulturen og folket. Her er orkester på scenen, enkel og effektfull scenografi og flotte kostyme.

Styrkane i framføringa er musikk med godt og proft orkester leia av Michael Pavelich. Det er jamne og gode songarar. Anders Vangen spelar tenaren til hertuginna. Hen meistrar både song, skodespel og tekstuttale, og får bestemanns-prisen. Fire proffe dansarar hevar framsyninga. Men ikkje minst: Den lokale ”gutsen” gir ein ekstra dimensjon.

Framsyninga glei godt etter ein litt usikker start. Rørslene til koret vert litt stivbeinte målte opp mot proffe dansarar. Knut Jørgen Moe hadde regien, og kom godt frå oppgåva. Men eg likte ikkje at stykket gjekk heilt i oppløysing mot slutten. Operette er såpeopera. Ein slags parodi. Men parodien har sin eigen logikk, og her vart det grundig overspela. Likevel: Samla inntrykk: Dette var storlagent av operaen på Eid.

Neste år står det nytt operabygg – med betre akustikk – klart til å ta mot Carmen. Men alt i vår vert det opning i nytt hus med operakonsert. Då står verket ”Tyrfing” av Johannes Haarklau frå Haukedalen i Førde på programmet. Komponisten fekk aldri høyre dette sjølv. Men Opera Nordfjord tek tak! Kombinasjonen av Haarklau og Carmen gir breidde!

På opningskvelden var det Jo Nesbø som stal krim-showet. Han sette sjølvaste Staalesen litt i skuggen. Jo Nesbø – krimforfattar – men også vokalist og tekstforfattar i ”Di Derre” – han med ”Rumba med Gunn”. Guten kan skrive. Interessant å høyre han fortelje om måten han skriv på. Han legg vekt på å gjere passe nøyaktige undersøkingar om ramma han skriv innanfor. Forfattaren skal ikkje kopiere, men skrive med ein smule distanse om noko som kunne ha hendt. Nesbø var også ein meisterleg munnleg formidlar. Multitalent i skrift, snakk og song.

Fredagen var arenaen sauefjøsen til krimsjef Judith Hegrenes. Rivertonprisvinnar Jørgen Gunnerud fortalde stillferdig om skrive-teknikkane sine. Han la vekt på å opp-konstruere krimheltane langt frå sin eigen type. Han valde forteljargrepet med å fortelje historia gjennom krimhelten sine auge i tredjeperson; han-form og ikkje eg-form. Denne forma er den mest realsistiske, hevda han. Han ville ikkje skrive slik som i eit film-manus der perspektiva kan hoppe rundt – skiftande i vill fart.
Gruppa Fanfaronene ga oss ”opera på åstaden” med stor innleving. Særleg fenga katteduetten av Rosini. Glimrande song og stort drama.

På bokkafeen laurdag var det tid for dei lokale krimforfattarane Rune Timberlid og Kai Martin Brekke. Dei kom nok litt i skuggen av Yngve Nedrebø som fortalde om Gjest Baardsen. Han plukka sund alle myter om Gjest som stal frå alle – også dei små. Han framheva Gjest som ein stor sjølvbiografi-forfattar og ein enno større løgnar. Men korkje stor tjuv eller utbrytarkonge, slik mytane fortel. Så sogningane Timberlid og Brekke har ein stor krimforfattar å liknast på, nemleg Gjest Baardsen.

Mykje innsikt frå kloke krimforfattarar trekte mykje folk, men publikum unte seg ikkje rosinen i pølsa på laurdagskvelden. Berre 30 betalande på mord og middag. Det svenske spegelteatern gav oss mordgåte til blodig middag. Her var lik og intriger, kjærleik og trulause tenarar. Publikum vart involverte i oppklaringa, og dei fleste av oss vart lurte til å peike ut feil mordar. Eit godt plott, glimrande regi og framfor alt sterke skodespelar-prestasjonar. Fem skodespelarar ga blod til fem ulike karakterar. Nokre stilslege og nokre på grensa til karikatur, men heilskapen fungerte. Spelet var grovt sett delt i to. Først og viktigast så bar dei forteljinga fram seg i mellom. I tillegg spelte dei glimrande improvisasjonar når dei ledig og morosamt involverte publikum. Då var det teatersport på høgt nivå.

Til arrangørane kan det seiast at programmet for krimdagane var variert, også med konsert, opera og mordmiddag. Men fem forfattarar som skal intervjuast og lese frå bøkene sine, vert kanskje i meste laget.

For meg er den store gåta i krimhelga ikkje mordgåta, – men publikumsgåta. Kvifor satsar ikkje publikum på det mest spennande – mord og middag? Noko nytt kjem til fylket og Førde, og då set folk seg heime. Eg vonar at arrangøren torer å setje opp ny mordmiddag neste år, men då må publikum svare opp. Arrangøren gir oss eit nytt tilbod, og fortener ikkje eit gedigent underskot på den dramatiske mordmiddagen.

Den største teatersatsinga på Sogn og Fjordane teater nokosinne. Med utgangspunkt i ein av Charles Dickens sine store klassikarar. Soga om fattigguten som vart hundsa og kom i dårleg selskap. Men som på grunn av stor indre styrke og ein porsjon flaks kjem til snille folk og eit verdig liv. Gammalmodig – ja vel; men likevel evig tidsaktuell og rørande. Eg møtte med oppskrudde forventningar!

Premieren på fredag innfridde. Historia vart fortalt på ein ny måte. Her var driv og ”timing”. Her var stemning og musikk. Regi (Trond Birkedal) og scenografi/kostyme (Leiko Fuseya) var godt samkøyrt. Scenografien – enkel som ein murvegg å sjå til ved første augnekast, men her var skuffer og skap, gluggar og gater som vart brukt i spelet med stor variasjon og presisjon. Eg sender ein venleg tanke til dei scenearbeidarane bak scena som skal sveitte seg gjennom ein lang turne utan å synast for publikum.

Eit anna avgjerande grep for regien var bruken av dokker. Dokkemakar Kari Noreger hadde gjort eit glimrande arbeid med dokkene i varierande uttrykk og storleik. Og bruken av dokkene gav variasjon og spenning.

Dette var familieteater for alle oss over 7 år. Det er krevjande og nå alle. Og i ei tid då teatret skal konkurrere med film og tv, så er det lett å forstå at det vart satsa storslagent på teknikk. Det er likevel ein fare for at spektakulære sceneskift tek fokus frå sjølve den gripande historia. For å spisse det litt: ”Scenografien og stafasjen stal showet”!

For teater handlar oftast om tilhøvet mellom menneske. Ikkje minst i Charles Dickens sine stykke. Derfor har eg til no skrive om det som reiv meg mest med, og eg har ikkje sagt eit pip om skodespelarane.

Det var 10 jamne og gode skodespelarar på scenen, og mange av dei i fleire roller – og fleire med musikkinstrument. I eit slikt køyr og med eit slikt tempo vert nokre av rollene litt ”flate og sjablong-messige”. Her synest er eg Karl Sundby og Gro Ann Uthaug tolka rollene sine med best variasjon og djupne.

Oppsummert: Ei forrykande framsyning. Der det likevel kan hevdast at det spektakulære sette sjølve historia om fattigguten Oliver bitte litt i skuggen. Men bevares: Ei storsatsing frå Sogn og Fjordane teater. Men tempo og timing. Her har det vore drilla. Denne gjengen var definitivt klare for premiere – og turne!

Ei framifrå medie-veka. Fellenemnaren er telefon. Flora-ordførar Bente vert visst aldri ferdig med det lurvete telefon-innkalla bystyremøtet i sommar. Samferdsleminister Liv Signe vart partileiar, men vert ikkje unnateke politiavhøyr i råne-saka før vegopninga i Lærdal av den grunn – ja, sjølv om ho berre prata i telefonen. Og børsmeklararane over heile kloden har skrike i telefonane, slik at det gav gjenklang heilt inn på nesten alle styreroma i fjordafylket.

Flora-ordføraren evnar nok ein gong å setje seg sjølv i sentrum med uklar tale. Fekk nokon med seg om ho verkeleg angrar på telefoninnkallinga i sommar. Eller om ho tek omkamp med ein prisverdig klar fylkesmann og strie mediefolk. Eg føler likevel med Bente som har ein rådmann som synest å vere vanskeleg å ha kontroll på – både for ordførar og kontrollutval. Han er dessutan truleg krinsmeister i tvetydigheiter – viss ikkje også eg har trekt uttalane hans i lengste laget. Når så Tor fylkesvara-ordførar til overmål rykker ut med så unyansert støtte til Florø-ordføraren at stortings-nominasjonen hans vert tema, då er det på tide å setje seg ned – også for mediefolk.
Jau, jau – openheit i styre og stell – innsyn i meiningar og møte – det er viktig. Avgjerande viktig. Og sjølv om Florø-ordføraren er utydeleg på kva ho hadde lært, så er tida inne for media til å begrense seg. For i denne omgang er saka ferdig. Ferdig. Ferdig. Ferdig. Og tværinga i media kan trygt gå inn for landing. Kven som har lært mest vil nemleg kome til syne i neste sak. Sjølv om Flora-politikken er spesiell, så har den unge Jakob’en sett seg i respekt som vaktbikkje. At han fekk så mykje pepar internt i Flora syner meg at han har rett. Tvillaust rett! Hald fana høgt, Jakob!

Elles: Det kan ikkje vere lett å vere minister-sjåfør i tidsklemme på veg til tunell-opning. Eg føler med sjåføren i skjeringspunktet mellom å råkøyre og å levere ministeren fem minutt etter ruta. Eg sender også ein venleg tanke til slitarane med dei kjedelege sakene i den gamle Senterparti-redaksjonen i Nationen. Plutseleg er ein tilfeldig kollega på rett plass med pedalen i botn for å vakte det frie ord i fri fart. Og sjefen hans rykker ut og betaler bota i demokratiets namn. Ministersjåføren får neppe lønsauke denne veka. Pikante saker om styring og fart i Florø og i Samferdsledepartementet. Kven er førar og kven sit på, undrast eg. Ordføraren slår om seg med at ho har kalla inn møte med mobilen før, og lensmannen understrekar at Liv Signe skal til forhøyr – men det skal skje over telefon slik at fotografen frå Nationen ikkje skal få sikre seg fleire bilete.

Så til børstelefonistane. Når lokalradioen tok opp børskrakket, så venta eg jammer over fylket, men der kom ”Gutta boys” med klar tale på direkten. Utan telefon. Fylkesbanksjef Arvid gledde seg til i konkurrere i motabakken, og han såg optimistisk på økonomien i utbygda. Så tok lokalradioen sats med å spå krise i bustadbygginga, og eg venta på intervju med luksus-uteliggarane som ikkje hadde råd å kjøpe seg leiligheit for 4 millionar i Sogndal. Men då slo styreleiar John Helge i byggegiganten Gravdal til. Livet hadde lært han at det måtte satsast når det såg mørkast ut. Han ville ta ansvar for at folk også neste år kunne få kjøpe nye billige hus. Sa husseljaren!
Ei rar veke, der Floraordføraren ikkje ser bort frå å hive seg på telefonen ein gong til om det knip, og der Lærdals-lensmannen truleg får ”opptatt” når han ringer Liv Signe for avhøyr. Ho er i farta. Næringslivet i fylket let seg ikkje skremme av kiminga i børstelefonane. Sjølv har eg ingen fond å miste, men høgare bankrente kan føre til at eg og du kanskje må ta ein tur i banken. Eller kanskje eg gjer som Flora-ordføraren – eg tek ein lettvint telefon!

Fredag var det kunstopning på Transplant i Dale. Multikunst over tema ”modning”. Eg er alltid nysgjerrig på denne idefabrikken med den moderne galleri-restauranten ved Dalsfjorden.

Opning – ja vel. Men uhøgtideleg og slentrande i stilen. Til kunstnarane: Ikkje ein blomsterkvast å sjå. Omvisning i små og litt tilfeldige grupper medan musikken fylte romet. Mange fokus samstundes.

Fotografen Sissel Myklebust var den som hadde teke tema modning mest på kornet. Foto av folk. Modne folk. Lokale folk. I serie inne på doen. Og på veggen utanfor. Flott svart-kvitt. Objekta bar alderen sin på ein verdig måte. Ho hadde fanga dei. Stolte. Eg hugsar best bilete av han som heldt eit lite passfoto av seg sjølv inn mot den mørke genseren. Ein ru neve med bilete av seg sjølv som ung marinegast. Levd liv i moge ansikt. Varm kontrast.

Så var det video av Rita Marhaug. Menstruasjon hjå tenåringsdottera og mora. Blødande på lyse bukser. Damene i forsamlinga sukka attkjennande til frykta for synlege blodflekkar. Nervøs fliring i forsamlinga. Menstruasjon og modning – ja vel. Men eg fekk ikkje heilt grepet på meininga bak. Eg er samd med dama bak meg som ved videoslutt kviskra : Ja ja!

Det tredje kunstuttrykket var design-installasjon med eit par frå Nederland og England – Studio Glithero. Dei hadde samarbeidd med Værlandet Fiskereiskap. Først hadde dei besøkt Værlandet. Så hadde arbeidarar derifrå vore på Transplant. Dette kunstverket bar preg av kjapp jobbing. Skal vi seie bråmodning? Det var fiskegarn. Det var form og farge mot blenkande fjord. Dalsfjorden med småbruk og naust langs andre landet. Kunstverket utvikla seg visuelt i skyminga. Flott montert ved dei store glasa mot fjorden.

Det fjerde og siste uttrykket var poetisk, rytmisk og musikalsk. Lydpoeten Ivar Orvedal og songarinna Kari Malmanger. Spesiell stemmebruk og rytmesetjing bringa oss i ei stemning ein stad mellom urfolk-kultur med drag av stev, joik, jazz og norsk folkemusikk. Den kviskrande Orvedal las tekstane sine og eg oppfatta at; ”det er slik det er – det usynlege”. Eit lyttande publikum fekk ei musikkoppleving dei fleste av oss ikkje får til dagen. For meg som ikkje ar vand til denne forma vert det litt for monotont. Men veldig bra at ein må opne seg for nye uttrykk. ”Forbi vandrar undring” kviskra Orvedal.

Alt i alt ei sjeldan kulturoppleving. Fint å kunne ta del i slike opningar i fylket vårt. Skjønt opning. Vi vart møtt av eit dørskilt som lyste ”stengt” til klokka slo sju slik invitasjonen lydde. Då døra gjekk opp, så vart eg litt overraska over at festen alt var i gang innanfor. Dei ”særleg innbodne” hadde visst fått omvisning på førehand. Dette gav meg ei kjensle av å kome for seint – sjølv om eg var presis. Eg kjende på at allmugen vart litt annanrangs. Det er ikkje fleire som finn vegen til kunstopningar i vårt fylke, enn at alle ville fått plass på ”første bordsetjing”. Slik var det heller ikkje denne fredagskvelden. Skal eg driste meg til å kome med eit råd til Transplant – så er vil eg seie: Låge dør-tersklar skaper ein best med å la «opninga» vere ”opning for alle” …………

Drillos mot lokale fotballgutar på Skei laurdag ettermiddag. Drillos 10 år etter sigeren over Brasil. Jonsokkafta vi aldri gløymer. Nasjonalsymbolet i overkant av då Oddvar Brå braut staven. Jølstra-fotballen tok grep og arrangerte mimring.

Fagføredrag med Drillo. Mat med kokkelauget. Fest på Hotellet. VM-kvalikk på storskjerm. For oss dødelege.

Turar på toppar og bre. Vassleik med fisketroe og rafting. For falma stjerner, fotballenker og Se og Hør. Meisterleg Jølster. Meisterleg spikarsuppe.

For spikarsuppe var det. For å lage spikarsuppe treng du to ingrediensar. Ein spikar og gode kokkar. Spikaren var den såkalla fotballkampen mellom Drillos og unggutane frå fylket. Kokkane var eminente. Kokkelauget, arrangørane og sjefskokken sjølv – Drillo! I spikarsuppa er alltid tilbehøret langt viktigare enn spikaren.

La meg ta denne leikekampen først. Kjekt for unge spelarar å få slå tunnel på ei stjerne og springe frå ei anna. For meg er leikekampar eit gjesp. Eg er fotball-entusiast. Så derfor. Heldigvis var Mini på plass. Han scora og klappa seg på magen i staden for å ta den velkjende Mini-saltoen. Han bomma cola frå publikum og fekk speakaren til å melde til kompisane at han framleis var på banen på venstre flanke.

Men tilbehøret og folkefesten var framifrå. Ein times føredrag frå Drillo er det mest glitrande eg har høyrt i ein konferansesal. Han sette fag og kunnskap framfor psykologi. Han la vekt på konkrete og personlege tilbakemeldingar til enkeltpersonane. Han sa det lågt…… – vi slo Brasil fordi vi var betre organisert! Kjedeleg og knastørr konklusjon – javel. Men Drillo såg også det viktige i å ha ein klovn (eller toppen to) i ei prestasjonsgruppe, og Mini var uslåeleg – då som no.

Mot kveld vart det VM-kvalikk på storskjerm på Skei – med fisk og kjøt frå Jølst attåt. No var det kamp. Fotballkamp. Tapre smil rundt borda. Uavgjort mot Island heime i opningskampen. Vi veit kva det betyr. Vanskeleg, Åge. Vanskeleg.

Så kunne ein tru at dette nedslåande resultatet i VM-kampen skulle gi ei slakk avslutning av bordseta. Men nei. Når eldsjelene i Jølstra-fotballen og Drillos 98 skulle takkast, så tok det heile av i ein serie av ståande ovasjonar og taktfast klapping som eg aldri før har opplevd i Sunnfjord.

Lokale arrangørar fekk velfortent heider for ide og gjennomføring. At fotballkyndige mellom publikum klappa hardast for fotballprofessor Drillo overraskar ingen. Vi måtte ta det inn over oss denne uavgjort-kvelden på Skei. Det kan gå lenge til neste gong ein trenar bringar Norge til to VM-sluttspel på rad.

Vel sakna vi Ole Gunnar og Rekdal. Og Jostein som kunne mane veslebroren til heltedåd i sluttminutta. Og Se og Hør sakna sikkert Myggen. Men dei to viktigaste var på plass. Mini som klovn på leikekampen og Drillo som sjef i konferansesalen. Slentrane og lågmælt i stilen. Humoristisk og avslappande sjølvironisk baud han på seg sjølv og røynslene sine. Og heldigvis for oss tilhøyrarane – i botnen låg fagkunnskapen og alvoret.

I sommar har fylket bada i ute-arrangement innan spel og sport, rokk og revy, seglskuter og sildebord, – og fiskekonkurransar og fjell-løp. Mange arrangement i ulike sjangrar. Nokre konkurrerer om publikum, sponsorpengar og offentlege kulturpengar. Andre ikkje. Medan det kan vere konkurranse mellom Sommarfest i Førde og Glopperokk helg etter helg i juni, så trur eg at Kinnaspelet i juni og Fritjovspel på Vangsnes i august konkurrerer langt mindre. Malakovrokk på Nordfjordeid og Målrokk i Årdal har ulike nedslagsfelt, og det er neppe nokon av desse publikuma som tek turen på Losnaspelet. Så langt det store biletet.

Vi har nok i meste laget med utearrangement. I år toppa seglskutearrangementa den skåla som kanskje var full frå før. Eg skal ikkje ta livet av nokon, men eg har fundert over kva som gir størst sjanse for å trekke folk.

Publikum deler eg i tre: Kjernepublikumet (også kalla heimepublikum) er trufaste mot arrangementsplassen og/eller sjangeren. Kjernepublikumet er eit uvurderleg kort i kampen om kundane. Desse trekker med seg den andre gruppa: Lett ustabile vanedyr. Desse går etter lukta av kjernepublikum. Den tredje publikumsgruppa er dei trulause medgangssupporterane. Desse godvers-menneska kjem med eit smil når borda er dekka. ”Kåntri på Breim” er eit strålande døme på at arrangøren greier å dra alle tre grupper publikum. Frå dei mest religiøse kåntri-fantastane frå Breim til dei mest trulause medgangssupporterane frå Førde. Glimrande gjort og best i klassen for ”brei” festival!

Ein god lokal arrangør som treff sitt trufaste kjernepublikum har størst sjanse for at deira arrangement skal kunne rulle og gå år etter år. Der det kjem folk – der kjem det sponsorar som svelgjer svingingar. Og ein får eit ry som arrangement.

Nokre døme: Florø er gode på gamle fotballheltar, men dagens friidrettsstjerner får springe i det stille. Skjerjehamn – eller Braanaasen med kongestatuen om du vil – prøvde seg med utkantfestival utan at det tok av, medan Kalvåg forsvarte ryet sitt som festplass med gamle slagerar frå DDE og Vassendgutane.

Og så må vi aldri gløyme Vårherre, og no tenkjer eg ikkje på den heilage møya på Selja og i Kinnaspelet. Utearrangementa er sårbare for pøsregn og kuling. Tenk om Glopperokk og Sommarfest i Førde hadde bytta værmeldingar i år. Kanskje det hadde våre annan lyd i fleire piper då.

Men viktigast er kjærleiken. Kjærleiken til stad og sjanger. Denne kjærleiken som gjer at den gode arrangør og det trufaste kjernepublikumet finn kvarandre år etter år. Kjærleiken som uttrykker seg i den brennande trongen om at det må då skje noko positivt – her på min plass. Og skal eg trekke fram eit arrangement her, så vel eg Losnaspelet. Å dra 700 til Losna ei helg er eit eineståande døme på kjærleik til plassen.

Folkemusikkfestivalen i Førde lever sitt trauste knutepunkt-liv. Stor, sikker og proff i det gode selskap. Opna av kulturministrar og pynteleg. Det lokale politiet søv denne helga, medan ”Kåntri” på Breim tek med seg dei folkelege tradisjonane frå bygdefestane i Breimshallen. Prektige aviser, politi og arrangørar huffar seg, medan folk stimlar til for å sjå!

Sommarplassen i fylket må vere Florø – med Kinnaspel, Sildebord og Sommarfotball! Her kjem du garantert til himmels – her kan du mimre fotball og ete deg mett på sild. Men er dette Florø-programmet ungdommeleg nok? Sjå opp for neste generasjon på Nordfjordeid. Malakov har store ting på gang! Vil Malakov på Eid danke ut ”Kåntri” på Breim som ”årets fest” i Nordfjord, spør nokre. Eg trur dei er så ulike at det er plass for begge.

Eg trur at det mest spennande spørsmålet neste år er om Glopperokk overlever i skuggen av Sommarfest i Førde og ”Kåntri” på Breim. Her som elles: Den lokale arrangøren og kjernepublikumet vil avgjere! Viktigast er kjærleiken!

Ei sjeldan bok: ”Kjælne kjevler og tomme hender”. På det nye og vesle Penna Forlag i Førde. Ein fabel for vaksne. Ord og tre: Hans Sande. Foto og form: Ole Fretheim.

Sjeldan har eg lese noko so gjennomarbeidd, hylande morosamt og underfundig. Å ta tak i den sjølvsagde bakereiskapen: Kjevlet. Her vert emnet kjevla ut i bakst og tre. I ord og foto. Fabel og fantasi. Språka er gode: Nynorsken og biletspråket og bileta.

Boka handlar om brødet, føda og jorda. Om soga. Om Leiv den hepne som var glad i flatbrød. Her er djup forsking og kunnskap. Her er fagstrid og ymse teoriar vert grundig drøfta. Lokal historie og kjevla si ferd over framande hav.

Formeiring av kjevle. Gravide kjevle. Øksling ved knoppskyting og kjevledeling. Rikt illustrert ved talande fotografi. På same måten som ulike former på kjevla: Krosskjevle, flatkjevle og firhendige kjevle.

Her er kjevle i kamp og krig. Revolusjonskjevle frå Paris i 1789 og kjevle for kvinnegrupper i vår tid.

Her er deprimerte kjevle som er lagde i skuffa og gløymde. Dei treng attføring. Nokre får terapi på ublide institusjonar. Livet er ein strid – også for kjevle.

Boka er ein fabel for vaksne. Handlar den om kjevle? Handlar den om menneske? Er boka eit eventyr vi ikkje heilt får tak på, men som talar til oss likevel? Handlar den om treet og kornet – begge livgjevande og vakse opp av jord? Eller handlar denne underfundige boka kanskje om det stoffet draumar er laga av?

I smal bok, vil kanskje nokre seie. Ja vel: Fabelbøker for vaksne er like smale som diktbøker, men det er viktig at nokon gir dei ut. Eg vil legge vekt på at dette ei ”rund og romsleg” bok full av overraskingar. Intelligent og meisterleg laga. I sin fabel-sjanger finn eg ikkje ein prikk å setje fingeren på. Heldigvis gir eg aldri lettvinte og tilfeldige terningkast. Takk Hans Sande. Takk Ole Fretheim. Takk Penna Forlag.