På scenekanten

Mellom skura i «Township» finn guiden ein medesinmann for oss, ein skikkeleg afrikansk heksedoktor som det heitte i min misjons-barndom paa forsamlingshuset. No heiter det «hiler» her nede ogsaa – ein skal daa selje til turistar! Og medesinmannen dreg folk. Det kan ein sjaa paa sjappene med «juggel» paa utsida. Kva han gjer med helsa til folk er eg usikker paa, men «hileren» er opplagt sjefen i gata. Slik som Snaasamannen er det i bokform under juletreet.

Snaasamannen her spelar paa mysikk, og samarbeider tidsriktig med skulemedesinen paa sjukehusa. Eg skjoenar godt at «hileren» har ein marknad her nede i fattigdommen, sidan «Snaasamannen» kan verte bestseljar i «det opplyste» Noreg. I min misjons-barndom hadde ein mann monopol paa aa gjere under: det var JESUS! Det er fleire paa marknaden no, og det er kanskje like bra? Spoek til side: Ein tur til hiler-sjappa gjorde meg til ein skarpare ateist!

Skarvane tok i mot. Ein molo smekkfull av svart skarv. Varsla utpost. Skarvane paa Utroest kjem meg i hug. Robben Island. Oeya for dei utstoette. Heilt fra dei spedalske.

Skulle sjaa cella til Nelson Mandela. Eit fengsels-system tufta paa aa herske ved aa setje alle opp mot alle. Mandela brukte sitt enorme leiar-talent til aa foreine folk med ulik bakgrunn her. Her pa Robben Island.

Tidlegare fangar syner rundt, og dei har laert av sin laeremeister. Dei hyllar ogsaa andre som sat i andre fengsel under tortur for politisk arbeid. Dei kvite. Kvinnene. Kvinnene tok nok den hardaste straffa. Ei tung soge. Men folket her fortel den med humor. Den humoren dei trong for aa overleve.

Eg kom for a sjaa cella til Mandela. Som venta – med matte paa golvet, teppe og do-boette. Men som det ofte er. Det uventa inntrykket sit ofte hardast i. Det er ikkje cella til Nelson, men hytta til Robert.

Mannen heitte Robert Sobukwe. Han starta PAC. Den radikale veslebroren til ANC. Han leia kampen mot aparteid under parolen «brenn passa». Han brende sitt, og gjekk den lange marsen til politiet for aa la seg arrestere. Ein farleg mann for aparteid-styret. Han fekk eiga «hytte» paa Robin Island. Isolat. Totalt isolert. Dobbel doegnvakt. Det skulle sikrast at han aldri involverte seg med vaktarane. Dei passa mannen. Og dei passa paa kvarandre.

Visst hadde dei det ilt, Nelson og gutta. Men dei fekk menneskeleg kontakt og dei kunne bruke tida til politisk arbeid. Dei skapte nettverk. Nyttig nettverk.

Men ein mann var for farleg til aa faa vere paa einecelle i same bygg som dei andre. Det var Robert Sobukwe som fekk einehytte langt fraa folk. Det totale isolat er ikkje til aa halde ut. Robert var totalt isolert i seks aar paa sytti-talet.

Han saag Table Montain som er fjellet bak heimbyen Cape Town fraa hytta si. Kanskje gjorde denne spenninga mellom «naerleik» og isolat straffa ekstra vanskeleg aa halde ut. Han fekk nok ogsaa nokre korte glimt av dei svarte skarvane som gjorde det han berre kunne droeyme om; – – – – ta til vengene ……

Soer-Afrika har mange konkliktar. Langtfraa alt er svart – kvitt. Svarte maxi-taxiar set seg kraftig opp mot styresmaktene som vil setje opp mange bussar til «Townshipa» (plankeskura) rundt Cape Town slik at folket der kjem seg raskare, billegare og meir miljoevenleg paa jobb.

Maxi-gjengen streikar og angrip bussar og pirat-drosjer. Her skyt dei med skarpt om det knip. Og set bilar i brann. Avisene skriv om dei feige i ANC som ikkje torer aa gripe inn politisk, men vi ser politi i store mengder langs innfartsvegane. Townshipa ligg ofte klin i motorvegane. Dei manglar ikkje stoff i valkampen, og i kveld skal vi sjaa val-debatt. Ingen soendagsskule paa soendagskvelden her.

Korleis skaffe seg informasjon som turist. Kva er «normalt»? Vi les aviser. Vi koeyrer leigebil, og kan observere med sjoelvsyn. I gaar skulle vi booke oss «guida tur» inn i Townships. Men NEI! For farleg i dag. AVLYST! Proev etter helga! Vi skal proeva att tysdag. Om turen gaar. Og om vi toerer! Men vi tek neppe «svart» maxi-taxi!

PS:
Eg lurer litt paa taxi og fotball-VM her nede. Stadion i byen er under bygging, og avisene er fulle av stoff. Ein overstroeymande kelner kunne fortelje at «DRILLOS!!!!» hadde slaatt Tyskland paa trening. Mirakeldoktor Drillo tilbake! Drillo eller ikkje Drillo til fotball-VM er eit norsk spoersmaal. Eit stoerre spoersmaal er om dei vert noegde med kampen om drosjene her nede: Fiffen og FIFA.

Slarkedag paa stranda. Det luktar sand og salt. Eg staar med smaa-baarene leikande om foetene, og ser mot havranda. Augene glir att og eg berre lyttar. Til havet – trestemt. Nett som naar ytre-Heroey-vaeringane song Heroeysongen i dusjen paa gymnaset. Havet gav heimlengsel. Dusjen gav songroeyst. Songroeyst til alle!

Trestemt. Takta mot klippene gir den sydande hovudstemma. Smaabaarene rundt anklane oppover sanden gir den lyse, brusande overstemma. Og der ute gaar havet i ein jamn dur. Duren er understemma. Jazz! Hav er hav. Salt er salt. Om du er ved Runde eller paa Stad. Paa Kraakenes Fyr eller paa Kapp det Gode Haap!

I slike stunder spekulerer eg paa korleis eg kan leve livet i ein fjordbotn. Eg hoeyrer fraa gymnasdusjen foerste line i Heroy-songen: «Der baara bryt mot fall og flud»! Trestemt!

Aa vere i Soer-Afrika er aa faa historie-timar i retur. I mine skuledagar var Vasco da Gama ein av dei store oppdagarar. Han fann Kapp Gode Haap og sjoevegen til India. Naar ein les historieboka her – fraa afrikansk staastad – saa er dette berre ein parantes.

For det foerste var det Bartelomeus Dias som dreiv forbi Kapp – som foerste portugisar – og det utan aa sjaa Kapp. Naar han tusla seg heim, kalla han Kapp for Storm-kapp! Dette likte den potugisiske kongen daarleg, og Bartelomeus vart degradert til kartlesar. Kongen sette den djerve Vasco da Gama paa som oppkjeftig sjef paa neste ekspedisjon. Han hadde «medie-profil», men var ingen god sjoemann. Vasco doeypte om Kapp til Kapp Gode Haap, og hogg seg fram austover. I Aust-Afrika fekk han ein araber til aa syne seg India, men det sa sogeboka mi lite om. Vasco da Gama tok all aere. Som ein skikkeleg oppdagar skal gjere. Alle skipa som gjekk paa land er ogsaa lite aa skrive heim om. Bartelomeus dauda her ved Kapp. Vasco var ekspert paa media, og fekk stoerste overskrifter i europeiske sogeboeker.

I gaar var eg paa Kapp. Paa fyret. Mektig hav. Storm ved Stad. Ein sommardag. Eg hadde forventa ein viss Vasco-faktor paa Kapp. Men nei. Her var det fokus paa ville dyr og Zulu-kongar —- og nokre halv-ville apekattar i vegen. Eg traala hyllene og paa bakarste kiosk-hylle fann eg ei side om Vasco og Bartelomeus. Langt fraa «Godvon-odden» – som det heitte i mi nynorske sogebok – var det to pingle-stoetter til minne om dei to modige sjoefolka.

Kvite heltar slit med aa verte hugsa her i Kapp-landet. Men «Floey-bannen» som gaar til toppen av fyret paa Kapp ber namnet «Den flygande hollendar». Det er daa noko, sjoelv om «the flying Dutchman» gjekk paa land her ned i brota – mellom steile klipper, sanddyner og flygande skarv. Kvit mann rundt Kapp. Symbolet som staar att fortel om … eit forlis …….

Reiser rundt og oeyder pengar. Ser paa dei som jobbar. Fyl med paa valkampen her i Soer-Afrika. ANC er pressa pga hoeg arbeidsloeyse +++. Kansje soeker heile 40% av folket jobb. I framandt land med 11 offisielle spraak. Eg forstaar ein del engelsk. Karen Helga med sin nederlanske folkeskule hjelper til paa «afrikaans». Proever aa forstaa aviser.

Kva ser eg med augene her i turist-bygda? Paa skuldersesongen…. To kvite damer passar ein butikk utan kundar. Fem svarte ungdomar passar bensinstasjonen. To kvite damer klipper kvarandre, slik at eg maa vente 10 min paa klipp. Ei farga dama sel broed og ost. AAleine paa jobb!!! Ein gamal farga mann med kvit huve passar bilen som staar gratis parkert. Nokre rand for det. Han smiler. Bussar koeyrar dei svarte arbeidarene til «Township».

Her er overbefoelka paa jobb. Etter vaare maal. Ein sektor gaar susande. Og det skjoenar vi naar vi har sett Townships (skura), og passerer rikmanns-stroeka naer Cape Town med piggtraad og varselskilt. Staar i stil til krim-statistikken og klasse-skilnaden. Eg undrast paa korleis dette landet kan utvikle seg med ein slik arbeidsmarknad og der mistillita lyser mot oss – i landet der vaktselskapa er vekst-nearinga!

PS:
Vi vert prega av vakthaldet og spenninga. Karen Helga skriv om dette paa bloggen sin under «You may be robd». Klikk link.

I gaar fresa vi rundt i Cape Town. Eg skulle sjaa mitt andre fjell og dermed mitt andre hovudmaal paa turen. (Vesuv og Pompei i Napoli var nummer ein. Det hugsar eg som om det var i fjor.)

Fjellet i Cape Town. Table Montain flatt som eit bord. Flankert av «loeva» og «fanden» paa kvar si side. Skodda letta og vi kom oss til og med opp med kabelbana. Skipa paa hamna, Robin Island, havet og lokal, god, billeg middag paa toppen. Eit fjell er eit fjell. Natur er natur. Men i Soer-Afrika er det ikkje saa enkelt. Alt er politikk.

Det er valkamp her no. Saag engelsk-spraakleg TV-valkamp ein kveld. ANC faar bank. Fraa andre parti («Sponheim, Erna og FrP-Jensen» – for aa proeve meg paa ein roeff paralell). Publikum «bua» ogsaa mot ANC, og innlegg fraa «farga» i salen tok parti med «kvite» i panelet. Arbeidsloeysa er skyhoeg, og ANC ser ut til aa faa «pepar» fraa alle kantar. Dei ser ut til aa vere paa helane, og opptrer med arroganse.

Eg staar paa Table Montain, og ser utover byen som ogsaa har sine store slum-omraade. Eg tenkjer paa «bordet» som symbol. Her har ikkje alle vorte «bedd til bordet» i dette rike landet. Landet med gull og diamantar………… Og framtida. Med eller utan ANC i spiss. Lang veg.

Her er alt politkk no. Karen Helga legg loeypa inn om fire kunst-galleri paa veg mot toppen. Kunsten er politisk. Her er lite rom for «sjoelvnyting» i kunsten. Eg fann eit bilete som synte Cape Town og de tre fjella bak. «Loeva» og «Fanden» paa flankane var stillisert og moerke. Bak byen laag «Table Montain» i kvitt lys. Eg gaar naerare, og tittelen er som han maa vere: «Kvitt bord»!

Vi trudde pa ANC. Og Mandela. Trur framleis. Men «Townships» naer Cape Town er stoerre enn eg ana. Ein by av skur. Der bur folk i slummen. Skilnadene paa fattig og rik – svart og kvit – ser framleis ut til aa vere enorme. Lang veg aa gaa!

Vi ser det fraa leigebilen der vi koeyrer mot vaar trygge idyll ved havet. Men det maa daa kome sosial uro ut av dette. Vi held fastare om verdisakene.

Koeyrer ein kveldstur fredag. Ved ein mindre by lengre aust ser det ut som smaahus tek over for «Townships». Naermar vi oss «Kapp det gode haap?»

Les paa nett om vinter i Noreg. Naar ein er der trur ein at alt er varmt i Afrika. Nei. Ikkje alt. Eg har bada i dag. Paa ei lita idyllsk sandstrand soer ved havet. Der Atlanteren moeter det Indiske hav. Sjoelv smaaungane hadde vit til aa halde seg paa land. Det er eit daarleg teikn. Eg stivna til naar vatnet naadde laara. Her var det ein ting aa gjere. Autopilot. Vass til magen. Dukk heilt under. Og spring paa land. Gjort!

Men paa land er det det heitt. Varm sand. Vert fort varm att. Kjenner at svoren svir. Faktor paa vinterbleike skuldrar. Eg har bada paa stranda som er nest til Ishavet i soer. Det kortaste bad nokon sinne.

Det er laurdagskveld. Vi har langhelg i ro. Samlar mot til aa koeyre inn til Cape Town over helga. Heksegryte. Johannesburg vert verre. Sa daa so! Kalde bad gir klaare hovud.

Troett landing i Cape Town. Etter sekkbyte (min feil) er det mobilen som maa overnatte hjaa politiet. Vi fekk hotell. Og mobilen neste dag. Trangt paa leigebilmarknaden. Burde booka foer. Men paa to timar hosta ei service-dame paa hotellet opp ein liten raud japs. 25 dagar – – -for det ei veke kostar i det dyre landet der oppe!

Vi har leigd hus soer ved havet. 2 veker i same seng skal verte godt. Sand og vind og utsikt like til Antarktis. Vi ser ikke slangen…… I dette Paradis er det sandstrand og apekattar!

Karen Helga er ein glimrande kartlesar i landet det sola staar i nord ved middag. Og viskarane gaar naar eg proever aa blinke til venstre. Eg klorar i hoegre doera og trur eg finn gearet der. Karen Helga …. med skuterlapp ….ropar hoegt kvar gong eg tek ein hoegrevri. Men det kjem seg. Litt kjekt ogsa for ein gamal radikalar at det er venstrekoeyring i PARADIS!