På scenekanten

Sit paa fly til Soer-Afrika og tenkjer paa at fly er kjedeleg. Liten plass og stort sett strigla og kjedelege folk. Tog gaar gjennom byar og stasjonar. Du ser livet til folk…. og levande folk kjem ombord og gaar av. Underhaldning. Heldigvis har eg lydbok paa flyet. Trengde den ikkje paa toget.

Madrid. Dei fleste norske interrailturar endar paa Oslo S. Vaar endar i Madrid. Interrail utgaaatt paa dato. I gaar. For oss er det «just the beginning» som det heiter paa Obahma-TV. Interrail er ei krevjande form. Faa kviledagar viss ein vil rekke over. Vi har masse inntrykk aa fordoye. I morgon grytidleg gaar flyet til Soer-Afrika. Der har vi leigd eit hus paa landet for 14 dagar. Vi treng det.

Aaa reise verda rundt er sloesing med pengar. Men paa nokre smaa plassar sparar eg. Eg drog i den eldgamle vintertroya som skulle hivast likevel. Etter mange aar i skapet til den «noeysomme» kom ho fram att, og fekk vere med paa tur. Men no er det slutt. Gamletroeya og vinterhuva «gaar vest» i kveld. Saman med ei holete brok og alt anna vi ikkje treng.

Utruleg kor lite vi kan greie oss med, tenkjer vi. Det skal renskast ut i kveld. Vi har med for mykje, og no er det sommar i soer……… Eg saag paa det i dag tidleg. To personar. To litt store ryggsekkar. To litt smaa ryggsekkar og eit kamera laust. Alt vi treng. Dette er verda vaar no. Lite som skulle ha vore gjort. Sekkane og ionnhaldet der er det trygge. Fokus paa dei faa viktige tinga.

I gaar kveld i rush paa Madrid-metroen vart eg utsett for lommetjuvar. Tre mann i spann. Ein hyggeleg pratande. Ein gjekk «i kroppen» paa meg og forsterka trengselen, medan den tredje hadde ein finger paa veg mot det som er «viktigast». Men den som skal stele fraa ein gjerrig sunnmoering maa staa tidlegare opp……. Likevel ein laerepenge. Eg tok eit enno fastare grep om det «viktigaste», og dei tre loeyste seg opp i luft.

Kva er viktigast paa tur? Helsa! Og humoeret! Og vi har halde paa begge desse, sjoelv om Karen Helga har harka litt. Alt i ryggsekkane er kjekt aa ha, men ikkje viktig. Lommetjuvane i gaar kveld var paa veg til det «viktigaste» …….. PLASTKORT OG PASS!

Gi deg sjoelv eit handycap, saa laerer du nye ting. Eg ser alltid manus og tekst som basis i teater. Eg saag «Kjoepmannen i Venedig» paa spansk. Forstod ikkje eit ord. Nesten. Maatte konsentrere meg om scene og reaksjonar. Dei spelte stillestaa-ande, og daa fekk eg lite ut av det. Teater krev fart og reaksjonar!!! Eg fekk det demonstrert. Det kom seg mot slutten.

Men tempoet og «timingen» kunne eg nyte. Likeeins den einestaa-ande artikulasjonen. Tenk aa nyte artikulasjon og tekstlevering paa eit spraak eg ikkje forstaar eit ord av.

Naar ein dimensjon forsvinn, kjem nye moment klaarare fram. Kjekt aa teste ut sine eigne reaksjonar!

Vi skulle paa Shakespeare og Kjoepmannen i Venedig. Paa informen kryssa ho av paa kartet vaart, og vi kvilte middag. Ute i god tid. Tre kvarter foer start. Stengt. Feil tetaer. Irritert paa informen. Hadde ei tyggegummi-tyggande togluke-dame i minnet fraa dagen foer. (Det er ei anna soge – grrrrrr)

Vi stretar mot ein ny inform. Stengt. Men det store teatret i byen har opa billettluke. Dei maa vel vite. Eg legg teater-annonsen paa skranken, og gjer meg blid. Ho ryggar. Vil ikkje svare. Kan ikkje svare. Hjelpelaus. I det eg skal til aa sukke, staar engelen der. Teaterengelen.

Ho ser paa annonsen. Ho han sju ord engelsk. Eg ikkje spansk. «Metro. Tenn minnits». Eg og Karen Helga diskuterer. Engelen ventar. Skal same vegen. Fingerspraak. Teater ved stasjonen ti minutt borte. Metro!!! Vi slaar lag. Og ho peikar «hundred miiterss» og peikar venstre. Vi spring. Vi naar det.

Og eg takkar alle folk fraa utkanten som alltid veit alt. I sentrum faar du berre informasjon om «Langebrua» og «Karl Johan». I Haukedalen derimot! Der veit dei alt om Haukedalen, Foerde og Oslo. Slik er det i Bilbao ogsaa. Naturlegvis er det slik her ogsaa.

Jenter som teater-engelen burde bekvinne kvar ein infoskranke i heile verda. Vilje er viktigare enn nokre gloser med framande spraak!

Det store kunstmuseet i Bilbao. Guggenheim. Tre ting slaar meg. Foerst bygget. Eventyr ute, og himmel inne. Til aa verte inspiret av. Inspirert til kulturarbeid.

For det andre er nokre av installasjonane/utstillingane roerande og imponerande. Vert staa-ande aa «stane». Her ligg tanke bak. Her er handverksmessig utfoering.

Til sist: Noko er berre vas. Smoerje. Verkar tilfeldig. Har det nokon som helst verdi??? Det maa i saa fall vere den «verdien» det faar av Guggenheim-museet. Den som heng paa Guggenheim faar noko paa CV-en, og det tel i vaare dagar. Verdlaus kunst kan faa verdi av aa henge paa «rett» plass. For det er ikkje gull alt som heng paa Guggenheim heller. Meiner eg.

Bilbao ved Biscaya. Kjem paa ei strofe fraa Jakob Sande «Gjennom uver og storm paa Biscaya, kjem han heim i fraa Lissabon, men no gaar han som fri-kar paa kaia, Daniel Davidson». Vesle Daniel kjem heim og legg ut om «kanariske moeyar» og «ville dyr» i «ein flokk av undrande kameratar». Sjoemannen kom og fortalde om verda, foer han for avgarde att «i storm fraa nord-vest» – i fylgje Jakob Sande. Kaia var plassen der ein fortalde! Brev var usikker maate aa naa fram paa. Kom ofte for seint til hamn. I gamal tid med norske sjoefolk.

Paa interrail i 1975 proevde eg aa ringe heim fraa Hellas. Umogeleg. Dei fleste postkorta kom heim etter at eg var heime att sjoelv.

No er det nye tider. Vi har ein pose med ladarar og bankbrikker. Vi tek med oss postkassa og banken same kvar vi legg ut. Ikkje ein gong ein draum i 1975.

Og vi bloggar. Ferskt maa det vere. Ingen gidd aa hoeyre paa naar vi kjem paa kaia. Daa er det gamalt nytt. Men eventyret var nok stoerre i 1975. Og for Daniel Davidson lenge foer det. Det vart viser om Daniel. Evigvarande. Daniel Davidson hadde ikkje blogg!

Kva er ein by? Kva maa til for aa kalle seg ein skikkeleg by? Eg har snart reist fire interrailturar, og er no i Barcelona. Interrail er byane si ferieform. Du glid gjennom landskap og bygder. Men stoppar i byar. Store og smaa. Toga stoppar berre der.

Ein by kan lukte fisk eller frukt. Soeppel eller sand. Ein by kan ligge ved hav eller elv. Eller berre i eit vegkryss eller paa ei landegrense. Ein by kan vere tufta paa industri, handel eller berre vere eit viktig knutepunkt.

Men to ting maa ein by ha, for aa vere ein skikkeleg by. Duer og klokkespel. Uten duer og klokkespel er det ikkje by. Alle europeiske byar har duer og klokkespel. Bylydane er vingeslag og klokkeklang. Og kurring. Mellom husa. I byane luktar det duer. Kanskje ikkje saa god lukt, men det luktar i alle fall by – paa godt og vondt. Klokkene held orden paa dag og natt, ogsaa for natteramnane. Ogsaa for dei der ro-signal og vekkjing gaar i eitt….. Har Fjordafylket ein stad med duer og klokkespel, undrast eg – i Barcelona. Vi ringer berre til hoegmesse i Foerde? I Floroe er det visst berre maasar? Eller?

Eit klokkespel kan alle skaffe seg for pengar. Men korleis faar byfolket duene til aa trivast?

Er i Barcelona. I Spania, trudde eg. Men nei! Det er Katalonya her. I spraak og sjoelvkjensle. Tenkjer tilbake paa han som sat i internasjonal togskranke i Italia. Snakka berre italiensk. Framkrike var laaaaangt borte. For han. Han trudde visst knapt at dei hadde tog der. EU-prosjektet er eit langt loep, ogsaa for dei som maatte tru paa det.

Alle i Europa smiler vennleg til norske pass. Vi «annleis». Eg har ikkje fortalt dei saa mykje om sjukehusstriden i Fjordafylket. Fogderistridar held dei seg med sjoelve. Eller kanskje er vi «fjogningane» europearar saa gode som nokon. I alle fall i nabostridar?

Interrail er meir enn buane vi vitjar. Det er togreisa og stasjonane. Vi skulle ta lang etappe fra Roma til Barcelona. Delvis med natt-tog. Frankrike skulle sovast igjennom denne gongen. Men det hadde vore snoestorm og tog-kaos i nord-Italia. Kva visste vel vi om det i Napoli og Roma? Om-bookingar og null plass pa natt-tog uavhengig av klasse og sitje/liggestilling.

Pust. Plan B. Om Genova. Bit for bit. Leitar paa tavla. Der er eitt. Spring. Feil tog. Ut med alt. Neste. Her kjem eit lurt. Gaar om eit kvarter. Vi proever. Tissing og billett-kjoep. Gjett kven som gjorde kva? Paa plass 8 min fooer avgang. Pju!

Daa kjem kardinalen inn i kupeen. Ser oss ikkje. Pustar tungt. Doera gaar opp paa ny inn til dei seks seta vi har paa deling. Divaen gjer entre. Ho ser paa kofferten lenge nok til at eg ilar til og faar den paa plass paa hylla. Ho takkar paa spansk, og kardinalen syg seg paa ho. Dei finn kvarandre paa alle spraak. Ho er filmskapar fraa Cannes. Dei klagar over at 1. klasse var full. Snoestormen faar virkningar for norske interrailarar, kardinalar og filmskaparar.

Dei klagar over null restaurantvogn. Vi et knekkebroeda vaare og drikk vatn. Kardinalen forsvinn ut i Genova. Vi paa veg mot grensa til Frankrike. Kan vi naa Nice i kveld, saa faar det verte dagtog i morgon.

Filmskaparen fortel om flimskaparsonen sin, og filming paa Klimansjaro. Om leiligheitene sine i Cannes, London, Paris og New York. Vi snakkar litt oss imellom paa norsk, men vel aa halde kjeft om at Karen Helga har naust med nytt tak i Solund, og at eg har faatt meg nymaala barndomsheim med ro-baat og naust paa palmekysten paa Sunnmoere. Vi naar grensebyen litt forsenka. Tel kolli og joggar lett til neste tog til Nice. Trudde vi.

Stopp. Det staar noko italiensk paa tavla. Det tyder visst streik i Frankrike. Togstreik. Buss? Nei! Taxi! Nokre greier ikkje aa bestemme seg. Nokre har ikkje kontantar. Saa staar vi der vi fire til slutt. Karen Helga og eg, filmskaparen og ein ung russar som er god i fransk. Prutar pris. Paa veg. Monaco ligg bort i haugane ein stad. Filmskaparen og russaren finn kvarandre i jakt paa felles skyss vestover. Mot Cannes. Vi tek inn paa eit lite hotellrom. Varmt. Den blide hotellverten forklarar at varmen ikkje kan slaa-ast av. Opp med glas. Eg sloknar med hovudet mot omnen og beina naer glaset. Godt med jernhelse.

Neste morgon er det «kroasangar» til frukost. Streiken har toerka bort i sola. Vi farr sjaa den vakre franske rivieraen i dagslys. Barcelona. Vi kjem litt seinare, men .. det vart ei kort natt i Nice!

I Peterskyrkja for tredje gong. Visste kva eg skulle sjaa. Trudde eg. Visste at det gjevaste er aa staa paa galleriet 80 meter over golvet. Sjaa 80 m ned og 50 meter opp under kuppelen. 130 m innadoers. Mektigast fraa galleriet litt over midten. Langt til botnen. Langt til himmels.

Men saa kjem den stoerste opplevinga. Det er alltid noko du ikkje har sett foer. Eg saag vel at Paven var sein aa ta ned julegrana ute paa plassen. Men nede att fra galleri og kuppel-altan, saa fekk eg sjaa julekrybba i Peters-kyrkja. Paveleg stor, javel. Men det som gjorde ho unik, var innfoeringa av vasskrafta i juleevangeliet. For i Vatikanet har dei i tillegg til alt vanleg krimskrams med foedande jomfru, kongar, hyrdar, sauer og spebarn, slege til med eit vasshjul. Med vatn! Her sprutar livets vatn rett or kjelda, saa kvernakallen sviv i vill fart. Kanskje helsesamt vatn, for alt det eg veit.

Eg sjekkar soendagsskulekunnskapen. Vi trudde paa jomfrufoedsel. Josef fekk greie seg med aa vere moderne stefar. Vi trudde til og med paa julesnoe paa taket i stallen, slik det var paa julekort paa Sunnmoere paa 80-talet. Men vi saag daa at sauene paa Betlehemsmarka var skrinne og hadde toerre beite i Joedeland naer oerken og det Daude Hav. Vasskrafta i jule-evengeliet fekk vi aldri med oss, vi som kjem fraa Soerbrandal. Ei bygd med eige kraftverk. Saa til dykk i Pavelandet. Det teologiske grunnlaget for vasskraft i Jule-krybbe vil vi sjaa naerare paa. Vranglaere. Takk, Martin Luther!

Eg fell i tankar. Kanskje kraftsosialistane i AP paa 70-talet hadde vasshjul paa julekrybba. I det miljoeet der alt vatn som ikkje renn i roer var synd. Kanskje hadde dei vasshjul i juleevangeliet paa Viksdalen under kampen for Gaula-utbygging? Kanskje har Kjartan Longva vasshjul paa julekrybba i dag. Viss han har krybbe? Her staar katolikkane og tenkjer paa Gud, medan eg funderer over vasskrafta, AP og Kjartan Longva. Paa tide aa kome seg ut i lyset!