På scenekanten

Raud løpar vert rulla ut for Kunstmuséet                                       Foto Alf Vidar Snæland

”Er dette her hjå oss”? Ein lattermild replikk i kaféen etter køståing for å kome inn i praktbygget ”Kunstmuséet” i Lyskrysset Førde på laurdag. Ein må klype seg i armen for å tru at det er sant. Det gledelege er at dette ikkje er eineståande i Sogn og Fjordane. Eg er ikkje meir blenda av skinet frå den lysande ”isblokka” på breidda av Jølstra, enn at eg kan lyfte blikket:

Sunniva på Selja sankar pilegrimar. Operahuset på Nordfjordeid var ein umogeleg tanke. Firda Vidaregåande i Gloppen dreg til seg den mest kreative ungdomen vår. Florø pustar Eid hardast i nakken i kampen om å vere kulturkommune nummer ein i fylket. Førde ligg og badar seg i det kulturelle smørauget med mange store institusjonar. Fjaler sameinar kunst, kultur og næring i bygda på ein framifrå måte. Lærdal hyser laks og kunst under same tak, medan Sogndal har meir enn Studentmiljøet på Meieriet. For Sogndal Fotball er eitt av dei største kulturelle ”under” her i fylket. Dei bit seg fast i eliteserien! Bit seg fast mot alle odds.

Dette er ei tilfeldig og ufullstendig liste. Mange i fylket vil rope opp: Kvifor nemner du ikkje oss? Ser du oss ikkje? Jau, eg gjer det. Eg ser den kulturelle innsatsen og stoltheita som ligg lokalt for ”vår festival” og ”vårt praktbygg”. Kulturlivet får ikkje folk til å kome flyttande til oss i hopetal, men kulturen får oss som bur her til å trivast.

Vi skriv 2012 og det er berre framtida som tel. Eg ser to hovudutfordringar: Greier vi å dyrke naboskapet? Greier vi å lage stadig betre arrangement? Vi er 108 000 menneske i fylket, og det er viktig at vi ikkje et kvarandre til frukost eller misunner kvarandre kveldsmaten. Å mane til rausheit i dette fylket kan synast krevjande, men det er likevel heilt avgjerande. Vi treng eldsjeler som framleis jobbar dag og natt for sin eigen navle, men vi treng ikkje misunnelege og snevre bandeleiarar som rakkar ned på naboane.

Reis på besøk! Talet på ”spesialhus” og store festivalar held på å nå si metning. Alt skal drivast og driftast. Vi har mykje å tene på å vitje ”festen i nabogarden”. Det er kjekt å gi livskraft til grannen. Og nyttig både for oss sjølve og grannane. Eg har eit inntrykk av at folket i bygdebyane våre er litt tregare i baken enn ”bygdisane” når det gjeld å vitje naboen. Bygdefolket er opnare og vel vande med å oppsøkje andre. Sentrumsfolk er meir snevre og sidrumpa.

Vi må verte meir proffe. Arrangement og kulturopplevingar krev stadig meir proffe arrangørar. Ikkje berre på innhald. Proffe på alt frå teknikk, logistikk og til marknadsføring. Og ikkje minst viktig – proffe på vertskapsrolla. Folk må verte ønskte velkomne inn. Publikum må kjenne seg velkomne. Vi vert stadig meir kresne som publikum, og den arrangøren som ikkje grip dette har tapt.

Rom for nyskaping? Eg trur at talet på store kulturhus og store arrangement held på å nå si metning og eg etterspør stadig meir proffe arrangørar. I eit slikt bilete kan det verte trongt for nyskaping. Nye sjangrar må få sin sjanse. Eg trur dette vil krevje ekstremt proffe arrangørar som treff ein kjøpevillig marknad. Eg undrast på kven som vert den neste som får dette til? Vi veit at Malakoff nærmar seg konfirmasjonsalderen. Kven vert neste suksess? Kven vert dei neste som treff planken og får oss til å gispe etter luft: ”Er dette her hjå oss?”

Skulpturen "Bystien" startar i Langebruvegen. Her er trappene nede. Når lyssetjinga er klar til toppen vert den 700 meter høge skulpturen det nye byvåpenet i Førde.

Høyr kåseriet – Nede på bloggen ser du utsikta frå trappene

Motbakkeløpet ”Førde Opp” fekk folk til å sveitte seg opp ”Bystien” i Førde sentrum. Om ”Førde Opp” kan det syngast ut: Sveitte og skodde. Motbakke og myr. Urban utsikt. Frå toppen. I rusen etter løpet vart det ropa om ”det beste løpet i Norge” og om ”folkehelsa”. Kjekt å høyre på, men like fullt: Berre tullprat. Dei aller fleste av oss kan stå på eitt bein med attlatne auge og ramse opp ti motbakkar som langt overgår Hafstadfjellet i Førde. Tenk på Skåla, Storehesten, Fanaråken ……. Som motbakkeløp vil ”Førde Opp” knapt nå dei store til fjellfoten, men likevel: Førde er i ferd med å få sin største attraksjon. Eg tenkjer på sjølve stien: ”Bystien”. Eg trur denne 700 meter høge skulpturen vert det nye byvåpenet.

Namnet må vere ”Bystien”. Eg høyrer at nokre som er sprenglærde på stadnamn ordar frampå om ”Hafstadkleiva”. På folkemunne døyper humoristane den nye råsa for ”Lundeskaret” etter styreleiar for Bystien – Jon Helge Lunde. Fornøyeleg, men ”Bystien” må heite ”Bystien”. ”Bystien” knyter seg diekte til krysset der E39 kryssar Langebruvegen. Denne aksen fører oss over Langebrua – bygd av den framsynte kjøpmann Lange i 1830-åra og vidare til Lyskrysset i gamle Meierikrysset – det første Lyskrysset i fylket – symbolet for MØTEPLASS i bilbyen Førde. Lenger nord endar denne aksen i Sjøahola – der dei første handelsbuene låg for meir enn 400 år sidan.  

Lyden av livet i byen fyl oss heilt til topps. ”Bystien” må heite ”Bystien”. Dette er den einaste plassen du kan gå rett ut i naturen, og nyte lyden av byen heilt til fjells. Lyd og larm av næring og trafikk. Dette er ”Bystien”. Fuglekvitter, båreskvalp og sus i tretoppane kan nytast alle andre stader i dette grisgrende fylket.

”Bystien” vert ein vakker skulptur. Eg gled meg til neste haust når vi kan nyte ”Bystien” ferdig lyssett. Av og til vil han forsvinne i skodda, men vi veit at ”Bystien” går heilt til toppen på det heilage Hafstadfjellet.

”Bystien” vil gje oss myter og dermed identitet. Noko så sjeldan som Førdeidentitet. Laurdag gjekk mange på ”Bystien”. Oppover. Dei mest ”rettruande” treningsnarkomane har stått fram på Facebook og i Bystiavisa Firda. Som på Jesu tid kasta dei krykker og rullestolar før dei tok fatt på den nye vegen til Himmels. ”Bystien”.  Men ”Bystien” nedover gir langt større religiøst potensiale. Tenk når alle utdrikningslaga kjem peisande nedover på akebrett og alle slags bryllaupssledar? Tenk når det vert arrangert uhøgtidelege sykkelløp nedover om natta med trapper på slutten og målgang vinkelrett inn på E39? Her sikrar vi tilstrekkeleg skogrydding langs ”Bystien” og kundegrunnlaget for Sentralsjukehuset i same slengen. Tenk på alle dei gode historiene vi vil få om Førde og ”Bystien”. Ein skulptur til å leike seg i …..sjølv om den helst burde vore bittelitt brattare! 

”Bystien” har to divisjonar. Den lågaste divisjonen når du allereie på toppen av dei nedste trappene; eit fint utsiktspunkt nær Førde sentrum. Men det trengst at ”Dagmar 2” kjem og røskar med seg eit granfelt slik at også fjorden vert synleg herifrå.

”Bystien” er unyttig og dyr. Vi hadde nok turstigar i Sunnfjord. ”Bystien” vert den fjerde råsa til Hafstadfjellet. Den gir ikkje betre folkehelse. ”Bystien” er unødvendig og svindyr. Men her ligg også det geniale. Vi ser skulpturen frå byen. Vi leikar oss i den oppover og nedover. Ja, sjølv namnet er by-jålete. ”Bystien” er myteskapande og svindyr. Vi syner oss sjølve og gjestene våre at vi har råd til ein skulptur til sju millionar kroner. Talet sju er eit heilag tal. Førde har det unike. Førde har ”Bystien”.

"Bystien" kjem ned på Langebrua. Her har vore fem bruer i 180 år. Vi ser også Lyskrysset. Det første Lyskrysset i fylket. Bak under fjellet skimtar du Sjøahola - det første handelssentret i Førde for over 400 år sidan. Jau, "Bystien" kjem ned midt i byen!

Romantikk og svik på Åmot

Høyr radioklippet her – Foto over er av Geir Birkeland

Torsdag kveld var det operapremière i høystålet på Åmot Operagard i Gaular. Orlando av Händel stod på plakaten. Handlinga er flytta frå 800-talet i orginalen til Sunnfjord i vår tid med gardsturisme og laksefiske. Fem italienarar av ymse kjønn og legning slår seg til på plenen i to telt og ei hengekøye. Kjærleik og fest, svik og sjalusi. Trekantdramaet – eller var det firkant? – utviklar seg, og mot slutten ligg dei strødde etter ei salig blanding av mord og sjølvmord. Altså: Opera ”as usual”! Slutten er ubetaleleg og så overraskande at eg ikkje skal skrive meir om den her.

Scenografien funkar godt: To telt på plenen mellom grindverket på låven. Publikum sit på begge sider med scenen i midten. Her er operaen tett på. Intimt på scenen. Intimt rundt scenen. Lysetjinga er meir proff enn vi ofte ser på Åmot. God lyssetjing set stemning. Godt!

Fem røyster syng italiensk og ein nynorsk skodis. Dei fem songrollene er godt ”kledde”. Eg skal ikkje skryte på meg dei mest finstilte øyrene, men dette songlaget var fyrsteklasses. I tillegg til songkvalitetane synte dei også svært så bra skodespel. Det uventa set ofte spiss på arrangementet. Dei hadde hyra inn skodespelaren Morten Espeland som framførte Maria Tryti Vennerød sine nye og gode mellomtekstar. Dette batt saman historia på ein fin måte – særleg for oss som slit med italiensken. Eit godt regigrep av Erlend Samnøen. Særleg viktig i denne operaen der det ”haglar” av solosong utan særleg mange dramatiske duettar. Då gjorde det seg med ein samanbindande skodis med god tekst. Orkesteret var solid og godt avstemt til høystålet.

Åmot hadde reklamert med medverknad av Bygstadrevyen. Denne vart overraskande liten, men dei to statistane og den vesle selskapshunden beit godt frå seg. Amatørane hadde nok ramla for regissøren sin skarpe kniv. Dette er til å forstå, for framsyninga varte innpå tre timar med pause. Då var folk svoltne og tyste og det vart middag å få. For på Operagarden i Gaular er det ikkje berre opera. Det skal etast og drikkast også. Vertskapet er i særklasse, og det er lett å forstå at Åmotgutane er grossistar i reiselivsprisar. Ikkje mykje å setje fingeren på denne augustkvelden.

Operapublikumet på Åmot er på sett og vis smalt. Når offisielle og halvoffisielle skal ha plass saman med presse og representantar for sponsorat og dei næraste støttespelarane og venene, så vert det lite plass til vanleg betalande publikum på den vesle operalåven. Det vert ein Sunnfjordvariant av ”se og bli sett”-publikum. Vel heime under bloggkladdinga kastar eg eit halvt auge på Kveldsnytt. Der er Oslofiffen på visning av Kontikifilmen om Thor Heyerdahl. Hm. Då vart brått Orlandopublikumet berre ei lett blanding av lokale kulturbygdisar pluss skodisbergensaren Helge Jordal – som i det daglege øver inn stykke på bygdeteatret vår – Sogn og Fjordane Teater.

Anne Viken med hesteroman for store born

Høyr radiomeldinga her

Anne Viken i fri dressur. Anne Viken må vere eit arbeidsjarn. Ho flyg over skjermen som refsande samfunnsdebattant og bloggar hemningslaust om alt frå dyrevern til utkantskultur. Ho er veterinæren som leverer masteroppgåve i statsvitskap samsundes som ho debuterer på Samlaget med ein roman for store born: ”Elise og mysteriet med dei daude hestane”. Ei spennande bok om den hestekjære Elise på 13 som har sommarjobb som assistent til dyrlegeonkel Kalle.

Sjangeren er ein slags spennings- og eventyrroman. Boka skruar seg opp frå vanleg veterinærpraksis til å vikle seg inn i blodige krimplott med overtonar frå eldgamle ritual om hesteofring. Sidan gamlepresten og kyrkjekunsten spelar inn, så kan vel ”hesteteologi” vere eit stikkord for boka som kviler på magiske ritual og eventyr. Uansett: Boka byd på ekte spenning fram mot den dramatiske slutten.

Bygdesosiologi og dyrevelferd står sentralt i bygdeveterinæren sin kvardag. Typane og klasseskilja på bygda vert teikna i klåre bilete. Ja, nesten som karikaturar. Men likevel attkjennande og fornøyeleg. Og dei klåre innspela om dyrevelferd og landbrukspolitikk er som klipt or forfattaren sin blogg i det sivile liv. Her er bileta teikna i svart-kvitt på vanleg Viken-vis. Men bevares: Dette er ein roman for dei frå 9-13, og då må det kunne forsvarast at ”personar og saksframstillingar” vert litt eindimensjonale.

Språket og barneboklogikken er litt haltande. Det er Elise på 13 si røyst vi høyrer. Oftast er ho litt naiv og språket kan verte oppkonstruert og blomstrande. Av og til vert språket hennar intellektuelt som frå ein utdanna vaksen. Denne variasjonen forvirrar meg litt, men ok – kanskje ein veslevaksen 13-åring kan vere truverdig med dette språklege spennet? Utover denne ”spagaten” synest eg at språket i boka flyt lett, og at forteljarspråket er på sitt beste i dei mest drivande og spennande avsnitta.

Anne Viken er ein debutant som ikkje gjer det lett for seg sjølv. Ho fleskar til med ein roman for store born. Ein krevjande sjanger. Eg synest at hovudpersonen Elise fungerer bra som ein slags kryssing av hestegal pubertetsjente og ei lett utgåve av superjenta Pippi Langstrømpe. Anne Viken sin styrke er at ho veit kva ho skriv om. Ho er på sikker biologisk grunn som veterinær, og bygdejenta frå Gaular kan skildre både bygdetypar og natur. Ho er også tøff nok til å gå inn i fantasiverda med religiøse ritual, og ho greier å få dette til å ende i ein spennande miks. Å lage spenning er ein krevjande sport som Viken kjem vel ifrå. Eg trur at boka vil fenge målgruppa, og eg innrømmer villig at eg let meg rive med i den spennande slutten.

Neste bok? Anne Viken fortel oss på sosiale nettstader at ho alt har sikra seg forlagskontrakt for neste bok. Ei bok for vaksne. Eg er spent på sjangeren, og eg vonar på ei spenningsbok. Debutboka hennar gjer at eg gled meg til nummer to.

Kristine - spela av Mareike Wang - har ei berande rolle

Høyr radioklippet her – sjå scenografien nede i spalta

Det er musikk og drama ”På ramnens dag” som hadde urpremière i Skjerjehamn i skyminga i går kveld. Handlinga føregår i fiskeværet ein gong på 1800-talet der væreigaren og folket vil fange silda medan ramnen varslar storm. Det vert både uver, forlis og kjærleiksdrama. Teksten er av Rolf Losnegård og musikken av Helge Sunde. På scena ser vi ein handfull proffe skodisar og ei røys flinke amatørar.                                                                       

Den unge kystkvinna Kristine – spela av Mareike Wang – står sentralt i stykket. Som mamma til ein liten gut utanfor ekteskap og ein del av trekantdramaet er ho berande i stykket. Ho meistrar den varierte rolla godt mellom anna ved særs god song.

Imponerande scenografi. Visst har Vårherre skapt naturen og tidlegare og noverande ”væreigarar” reist bygningane i idyllen Skjerjehamn. Men i tillegg har scenograf Tormod Lindgren fått laga ein flott scenografi med flåtar og pirar lang ut på sjøen, med flytande skjer og sceneløysingar på mønet av sjøbua.

Musikken stod til dramaet. På ein godverskveld som i går trengst det ein god komponist for å laga stemning av storm. Komponist Helge Sunde leia også det gode orkestret. Her var felespelar på mønet – Britt Pernille Frøholm – og hornblåsarar i robåtar. Kjekt å sjå og høyre. Men musikken er krevjande og set både kor og songarar på prøve. Det vert satsa hardt på song i stykket, men songprestasjonane vert diverre ujamne.

Stykket vert litt ”uførløyst”. Her er mykje konfliktstoff å ta fatt i. Væreigaren mot fiskarane. Kjærleik og kjønnsdrift i fritt spel. Stortjuven Gjest Bårdsen som må sleppast laus frå fengselet for å berge dei forliste i stormen. Men altfor ofte vert det med anslaga. Både tekst og regi gir oss ei lite samanhengande forteljing, der det som vert antyda vert spela for lite ut. For meg vert det noko litt ”uforløyst og uferdig” i stykket. Konfliktane som ligg i stoffet kunne med fordel vorte stramma opp.

Smeden spelte så spruten stod. Men bevares, her var mykje å gle seg over. Her var akrobatikk på rullande tønner og karane gjekk ”over bord” så spruten stod. Spesielt fornøyeleg var scena der den bannande smeden – Bjarte Undertun – kara seg i land etter stormen. Då vart stykket leikande og denne absurde ”landgangen” var verd billetten åleine.

Myggplage i skyminga. Folk i danna teaterlosjar viftar seg mot varmen. I går kveld slo vi etter knotten i Skjerjehamn. Folket kosa seg i dei fine amfia som gjorde at alle såg og høyrde. At mørkret sig på under framføringa gir også ein dramatisk effekt. Stykket vert spela både torsdag og fredag. I gårkveld var det havblikk. Eg lurer litt på korleis dette stykket ville ha vore i ”synnjakuling og striregn”. Takk for at vi har dramagjengar som torer å satse på slike sjansespel!

Stemningsfullt i Skjerjehamn

Publikum storkosa seg under Målrock «Under Skåri» på laurdag. Foto: Steinar Drægni

Høyr radioklippet  Sjå bilete frå fredag og laurdag

Målrocken feira 10 år i helga med publikumsrekord, toppa artistlag og godver. Eg var på sentrumsscenen fredagskvelden og ”Under Skåri” nær verna villmark på laurdag. Kva er suksessfaktorane på Målrocken i år?

Torer bandmix! Målrocken er allsidige i repertoaret, og alle får sitt. Dei står på to føter. Den første: ”Topp norsk” i allsidig blanding. Her står visesongar Jan Eggum, rockeprest Bjørn Eidsvåg og den evigunge Jahn Teigen side om side med Kaizers, Madcon og Susanne Sundfør. Den andre foten i repertoaret er: Lokale Årdalsheltar. Denne kombinasjonen slår i Årdal. Målrocken er inngrodd i det lokale musikkmiljøet, og lokale heltar på same scene som ”Store Norske” lokkar publikum i patriotismens høgborg. Det er vel berre Florø som kan måle seg med lokalpatriotismen i Årdal her i fylket.

Publikum kjem tidleg. På fredag startar rockefestivalen med visesongar Jan Eggum åleine på røyst og gitar. Folket pøsar på frå start. Eg undrast over formelen, og spekulerer på kvifor dette skil seg så inderleg frå ”Sommarfest i Førde” der gruppene spelar for tome gater til langt på kveld. Eitt av svara ligg i at Målrocken er ”Årets fest i Årdal”. 

Gjensynsglede er eit stikkord. Dette er festivalen der Årdølene snakkar kjenning. Naturlegvis kjem det publikum frå andre stader, men årdøler i alle aldrar – innfødde, innflytte og utflytte – ser ut til å dominere. Breidde i repertoaret gjer at alle får sitt. Det var fornøyeleg å sjå på fredag korleis publikum delte seg mellom dei to sentrumsscenene. Medan Jahn Teigen hadde sitt medsyngande publikum i si hole hand, så stod eit meir ungdommeleg publikum og gnura seg oppetter scenekanten på den tome naboscena 20 meter lenger borte. Dei dreit i Teigen og ”gamlisane”. Dei venta på Kaizers!

Gode arrangørar får festivalen til å gli både på det kompakte festivalområdet i sentrum og på naturscena ved inngangen til ”Avdalen”. Denne varianten med to totalt ulike arenaer gir ein variasjon som publikum ser ut til å setje pris på. Arrangøren prioriterer ned målprofilen. Målungdomen har stand på stemneområdet, og ”dett er dett”. Elles er det mangfaldet og folkefesten som står i fokus. Lurt!

Men Målrocken kan aldri bli Malakoff. På Eid er Malakoff vorte den store ungdomsrockefestivalen. Med god grunn. I Årdal ynskjer dei å halde fram ein lokal profil i tillegg til ”det beste norske”. Derfor er Målrocken ein lokal suksess som truleg har nådd si høgd i publikumstal. Det er eit slags ”utvida slektsstemne for Årdal”, og det avgrensar seg sjølv kor mange som kjem på slektsstemne. At det vert publikumsrekord på eit litt påkosta 10-årsjubileum må også tilskrivast vermeldingane. Oppsummert: Målrock er ein god festival der arrangør og publikum klappar same takta.

PS: Målrock utan Hydro. Førre veke svinga disusjonen seg om Hydro si rolle i Årdal. Eg skal ikkje rippe opp i den, men berre tørt slå fast at Hydro ikkje sponsar Målrock i Årdal.

Ina Breivik laga feststemning på Sommarrevyen i Florø

Høyr radiosamtalen om revyen og sjå bileta frå premièren  

Torsdagskvelden var eg på première på sommarrevyen i Florø. Nesten fullt telt. Sjangeren er prega av lettfattelege poeng med humør. Revyteltet har trebenkar og skjenkerett. Midt i revyen spelar bandet eit ”ekstranummer” som også funkar som pissepause. Florøsommarrevyen ber preg av ei skarp todeling. Tre firedelar var på det jamne med lokale krefter. Medan den siste fjerdeparten var glitrande revykunst sikkert og elegant levert av showets Ålesundsimport: Ina Breivik – ei av landets beste i sjangeren – mellom anna kjend frå trioen ”Small – Medium – X-Large”. 

La meg kommentere ”lokalrevyen” først. Tema spenner frå storstormen til slankehysteriet. Frå Stig Eikaas sine skulpturar til sex og sprit. Denne delen av revyen osa av godt typespel, speleglede og sprut. Den sterke songen til Ann Kristin Takle Winterthun dreg opp. Eg vil også framheve Roy Austbø i eit fornøyeleg nummer om einebuaren frå utbygda som fungerte både som lensmann og forbrytar, og som festarrangør og festbølle. Alt åleine. Dette var også ein særs god tekst. Revybandet er solid. På den negative sida må nemnast at enkelte nummer vert litt langdryge, og at det i enkelte sekvensar er billegsal på poeng omkring sex og sprit. Men la det vere sagt: Publikum storkosa seg heile kvelden.

Ina Breivik sine monologar i revyen var for min del verdt heile kvelden åleine. Om ho spelar den rusa nytilsette ungdomsarbeidaren på NAV eller den geskjeftige dama ”på gravens rand” – så er ho like sikker i kroppsleg typespel og ho er meister til å levere replikkar. Parodien hennar på 17. maitalen er utan sidestykke. Monologane til Ina Breivik har dei klart beste tekstane i revyen. Sjeldan har slik revykunst vore framført på ei scene her i fylket.    

At revyen miksar lokalrevy og ei importert stjerne er i hovudsak ein fordel. Vi fekk den tradisjonelle sommarrevysjangeren i Florø, og vi fekk oppleve topp revy – revy i landstoppen – frå Ina Breivik på same framsyninga. Faren ved slik mix er at avstanden vert for stor. Men eg synest det funka bra – først og fremst fordi at dei lokale kreftene i Flora held det nivået som dei gjer. All ære til arrangørane som er tøffe nok i trynet til å stille på scenen side om side med Ina Breivik. Slik sjølvtillit har Florøfolket, og det er befriande å vere tilstades på ei slik satsing. Eg har smakt på dei fleste sommarrevyane i Florø, og eg nøler ikkje med å halde fram ”årets tapping” som den beste.

Revyen var godt samansett, og ein Florørevy skal som alltid hylle Florø i sluttnummeret. Etterpå var det allsong, og denne allsongen avslutta med ”Florø by – stolt og kry”. Patriotane må få sitt om teltet skal fyllast tre kveldar på rad.

Eit tredelt monument i Førde; først og fremt over kunstnar Oddvar Torsheim og steinsagar Stig Eikaas. Men også monument over tilfeldig kommunal utsmykking.

Å vere kulturmeldar er ei givande oppgåve. På det jamne ynskjer eg meir motbør og diskusjon. I kulturmeldinga mi om den nye Fritjovstatuen nær Skei var eg ærleg med hobbyskulptør Stig Eikaas. Eg rosa han for å drive kunstdebatt, og eg la vekt på kreativiteten hans ved å nytte ein Jøtul vedomn som hovud på Hr Urdal. Eg er såleis ikkje einsidig negativ Stig Eikaas sine skulpturar. Men eg er også ærleg nok til å uttale at Stig lagar skulpturar av humørfylte kjendisar for å skape ståhei rundt seg sjølv.

Stig Eikaas svarar med personleg utskjelling. At han ikkje tåler ei balansert kulturmelding lever eg godt med. Heldigvis har mange andre også kasta seg på i debatten. Eg vil i dette innlegget understreke dei mest sentrale momenta.

Skulpturane på torget. Det er viktig å dra eit skilje mellom skulpturar på privat grunn og skulpturar på offentlege torg. Ei offentleg utsmykking pregar vårt felles rom der vi alle skal ferdast. Her må dei lokale kommunestyra kjenne det ansvaret sitt. Dei må vere ryddige og fylgje reglane for kunst i offentleg rom. Dette inneber konkurranse og bruk av faglege vurderingar. Visst skal kunst utfordre og gjerne forarge og absolutt vere meir enn bronsehjortar i solnedgang. Men tettstadane i fylket fortener ei betre utsmykking enn Stig Eikaas sine sjølvnytande hobbyskulpturar.

Skulpturar i utmark. Kva som vert reist av monument på privat grunn må regulerast av dei lover og reglar som elles gjeld for anneks, bakkemurar og støylshus. Dette kan vi trygt overlate til Miljøvernavdelinga hjå Fylkesmannen.

Eg krev ikkje at nokon må stoppe Stig Eikaas. Han må berre innordne seg dei reglane som kommunestyra er sett til å handheve. Det er lokalpolitikarane sitt ansvar at korkje Stig eller andre får presse seg fram på tvers av reglane. Når Stig tek mål av seg til å reise 200 (!) skulpturar i fylket, så må lokalpolitikarane vere på vakt. Vårt felles offentlege rom er for viktig til at ein tilfeldig mann skal kunne få herje fritt. Kommunestyra må også ta inn over seg at proffe skulpturar kostar norske kroner i motsetnad til Stig sine gratis hobbyskulpturar.

Lær av Naustdal og Sunniva. Kommunen har fritt val. Naustdal sa nei når Stig Eikaas ville presse på dei ein skulptur. Dei jakta på kvaliteten til Slettemark-budeia i staden. I Selje skal den heilage Sunniva kome på sokkel. Der køyrer dei ein prisverdig ryddig prosess.

God sommar! Dette var sluttreplikken min i denne omgang. Eg reiser no ut av fylket til ein stad der internett ikkje skal nå meg, og der eg skal leve i vekesvis på pale og blåbær og smaken av ”salt søvest”!

Bygdefolket på Losna med kystkvinna i front utfordrar den sleiske riddar Einride spela av bergensaren Helge Jordal

Høyr radiopraten

Losnaspelet gjekk av stabelen for sjuande gong i helga. Eg skil mellom Losnaspelet og ”Losnaspelet”. I snever forstand er Losnaspelet av Rolf Losnegård eit historisk spel som liknar på mange andre som fyk forbi i løpet av sommarhelgane. I vid forstand er ”Losnaspelet” ein ulogisk fest på ein holme med to fastbuande. Her er det pub og dans på låven til langt på natt. Same lokalet vert ”vigsla” til Gudsteneste neste dag. Samstundes vert lokala brukte til kunstgalleri og kafé. Garderobe for skodespelarane er på fjøsloftet.

Losnaspelet er sjølve spelet. Tekst og regi: Rolf Losnegård. Eg såg det søndag. Riddaren Einride av Losnaætta vitjar Losna femti år etter Svartedauen. Han vil korkje bygge opp att den stolte Borgja eller vøle kyrkja på Losna. Han kjem for å hindre at son hans – Erlend – fortaper seg i ei fattig bondejente. Stykket syner det sterkaste dramaet nettopp i ”jakten på kjærligheten”. Her er slåsskamp mellom damene så busta fyk. Dei proffe skodespelarane tek tak i intrigane. Den kjærleikssugne fattigjenta Helga vert spela av Idun Losnegård. Ho gir liv til kjærleikskampen om riddarsonen. Riddar Einride vert spela av den rutinerte Helge Jordal. Han er passe sleisk og gir tyngde til spelet der makta rår. Stykket flyt stort sett greitt. Amatørane kjempar godt, men av og til vert kort øvingstid forsøkt kompensert med ”overspel”. Dramaet er svakast når dei ramsar opp slektstavler.

Amerikareisa er eit nyskrive humoristisk stykke om utvandringa for over 100 år sidan. Dei proffe skodespelarane i Losnaspelet har under Rolf Losnegård sett opp ei times framsyning på låven. Eg såg den laurdagskvelden, og eg tykte om stykket i sin lette stil. Historia byd ikkje på ”den største verdsdramatyikken”, men flettar absurd nok dagens innvandring til Norge inn saman med utvandringshistoria over Atlanteren. Musikalsk: Elles er her mange ”slagerar” og ”ever greens” som skodespelarane syng ut på ein grei måte. Ja, nokre songar har skikkeleg trøkk – særleg imponerte Erlend Ona Gjul. Også dette stykket ber litt preg av kort øvingstid, men humørfylte skodespelarar gir publikum ei gild stund på fjøsgolvet.

Losnaspelet i vid tyding er imponerande i si fulle breidde. Dei tek imot 6-700 publikum på to døgn. Skodespelarane brukar seg på begge sider. Innsatsen frå eit kompakt dugnadskorps overgår mykje, og viljen til gjennomføring er ”rørande”. Her vert ”dagens store og vide Losnaspelfest”  på ein merkeleg måte eit spegelbilete av ”det historiske Losnaspelet” med 600 år gamle scener. Utkanten reiser seg i kamp mot den sentrale kulturelle overmakta. Losnaspelhelga vert til i ei merkeleg blanding av overmot og kjærleik til staden. Når eg reiser på kryss og tvers i fylket på mine kulturoppdrag merkar eg ofte denne lokale krafta – gjødsla med overmot: ”Noko må skje her og,……og vi har berre oss sjølve å lite på”. Men sjeldan er dette så rørande vakkert som i Losnahelga.

Losnaspelet – det historiske – er ikkje toppklasse i fylket, med ”gutsen bak” Losnahelga kan ta pusten frå kven som helst. Arrangert mot alle odds. Vert ei slik helg arrangert om to eller fire år? Eg veit ikkje. Men vert det arrangert, så skal eg vere der. Ikkje først og fremst for å sjå ”det 600 år gamle historiske spelet”, men for å sjå folk som framleis arrangerer med ”overmot”. I dag. Vakkert.

PS: Ferjedrama høyrer med. Etter framsyninga søndag er det alltid eit gratis ”spel” om kven som får bilen sin med på ferja. I år hadde dette lokale ”ferjespelet” eit desidert toppår. Men det kan ikkje refererast. Det må opplevast!

Topptur med topp konsert på Førdefestivalen

Høyr radiopraten

Kjekt med Førdefestival. I år peikar eg meg ut eitt seminar og fire konsertar. Seminaret fyrst. Om korleis vi skal få nytt publikum inn på kulturarrangementa under overskrifta: ”Inn med publikum og ut med fordomane”. Stort sett ein lovsong over at vi vil ha nytt publikum, ja så flunkande nytt publikum at vi til og med toler raping i operasalen. Men det er pokker så krevjande, sukkar foredragshaldarane, det er stabilt 10% av folket som brukar dei smale kulturutrykka som teater, klassiske konsertar og opera. Heldigvis er det ikkje berre forskarar og teoretikarar til stades: Det er befriande når Ole Hamre fortel oss kor enkelt det er ”å berre gjere det!” Ole H er bergensar som har laga ”folkofon” med røyster og video av folket som solonummer til ”filleharmonien”- og han har laga ”fargespel” med born frå flyktningemottaka våre. Eg vart inspirert til å teste tre arrangement på festivalen som truleg jakta på nytt festivalpublikum. 

Turlaget. Dei to første er barnekonsert i utmarka og konsert på toppen av Hafstadfjellet i samarbeid med Turlaget. Barnekonserten i utmarka både høyrest og ser ut som barnekonsertar på folkemusikkfestivalen brukar å sjå ut. Neppe det store nye publikumet her, men folket kosar seg med felspelteater, grilling og bading.

På toppen av Hafstadfjellet er det konsert på laurdag. Eg er spent på om det er turfolket som går på konsert eller om det er konsertfolket som går på tur. Inntrykket er blanda, men eg er overtydd om at det i hovudsak var konsertfolket som går på tur. Det ser eg det på måten dei kjem til fjells. Konserten vert utsett fordi vi må vente på baktroppen (les konsertfolket). Ingenting gale i det, men det var neppe ei vesentleg utviding av publikumsgrunnlaget. Men dette var første året, og det kan utvikle seg etter som ryktet går.

Blåtur med ”Godsruta”. Ein sær konsert som berre tek ei busslast publikum med på konserttur. Også her er det flest av det trufaste festivalpublikumet som ville ha ein ny type konsertoppleving. NRK sin reporter finn likevel ein deltakar med Godsruta som var festivaldebuttant. Han hadde i tillegg stor sans for veteranbussar, og han har plukka denne turen ”på den smale veg” ut som ein klar vinnar på festivalprogrammet!

Pulikumsbygging tek tid. Eg gir festivalen honnør for å gjere nye grep, sjølv om det på kort sikt gir lite nytt publikum. Hovudeffekten på kort sikt er nok kjekke og nye arenaer for det trufaste publikum. 

Opningskonserten er det fjerde og siste arrangementet eg vil kommentere. Ein drivande konsert med mykje folk. Her ser eg naturlegvis flest av det trufaste festivalpublikumet. Dei er like smilane og ”øsne” som i fjor – dette er folkemusikkpublikumet med utvida geografisk horisont. Eg ser også representerande gjester frå heile fylket som sjeldan er å sjå på Førdehuset. Men den gruppa som skil seg mest ut, er faktisk ei gruppe publikum som truleg er inne på ”sponsorkonto”. Dette er ei gruppe som eg særs sjeldan ser på Førdehuset på arrangement elles – og aldri på konsert. Dei ser ut til å trivast i folkehavet. Førdefestivalen har vorte ein arena for Sunnfjord der det er kjekt og viktig og ”sjå og verte sett”. Kven skulle tru det for over 20 år sidan? Konklusjonen min er:

Publikumet på opningskonserten syner at publikumsutvikling nyttar. Tenkinga  bak dei to turlagskonsertane og godsruta kan gi langsiktige effektar.