På scenekanten

1: Teater må føregå innanfor lover og reglar. Å setje teatralsk ytringsfridom over alt anna vil vere pompøst. Ordensmakta i eit kvart samfunn har plikt til å stoppe alvorleg kriminalitet før det skjer. Teater eller ikkje teater!
2: Den som vil gå «tvers igjennom lov til seier» må gjerne prøve det! Slikt vert det både PR og prinsipp-diskusjonar av! Kor viktige dei er vert opp til ein kvar å vurdere med seg i kvart enkelt tilfelle!
3: Råning på «lovleg bilsport-nivå» må tillatast også i teateret. Alt anna vert 70-tals politisk korrekt oppdragande sosionom-teater. So da!

Såg på 17. mai-toget i år. Såg på russen spele ut sin fest for skuleslutt! Russen må overgå dei i fjor. Må rope høgare. Sprute meir vatn. Kidnappe fleire. Vere i bittelitt friskare bakrus enn fjordåret. Kort sagt: Vise seg som uansvarlege vaksne på 19 år!

Dette var bakteppet mitt for å reise på konfirmasjonsgudsteneste. Der var 15-åringane oppstasa. Høgtidelege rituale. Alle generasjonar frå den yngste skrikande niese til gamlebesten.

Kva betyr mest av desse tre aspekta: Pengane? Det religiøse? Eller dagens tekst om at ”kjærleik til pengar er rota til alt vondt” og at vi ikkje skal ”samla oss skatta på jorda”!

Ingen av dei trur eg. Heller ikkje grøne lier i sola mellom blått vatn og blå bre i Haukedalen. Ja, for eg ville reise til ei lita bygd i konfirmasjon. Haukedalen hadde rekord-mange i år. Dei hadde fem konfirmantar.

Det viktigaste med konfirmasjonen i Haukedalen var familie-samkomene i høgtidelege rammer. Slekta som ser over gravene av sine. Tårer i unge augekrokar.

Konfirmasjon er stadfesting av dåpen. Og til det rituelle i kyrkja, så stod det naturlegvis mange hakk over den rølpete russedåpen dei skal i gjennom om fire år. Her las dei unge konfirmantane dagens tekst for heile kyrkjelyden. Nokre bittelitt hakkete. Men kjempeflott! Så flinke dei var! Dei skulle innviast i å ha ”lyset på seg”. Dei skal øve seg i å stå fram. Åleine. For slekt og sambygdingar. At presten og Gud var tilstades, trur eg faktisk betydde mindre.

Eg fornemma at familie-festen og det å ha fokus på seg sjølv er dei to viktigaste aspekta med konfirmasjonen i vår tid. Eg er usamd med dei som lettvint slår fast at pengane betyr mest har for dei unge. Dei har for mykje mistru til ungdomen. Gode relasjonar er nok langt viktigare enn pengane!

Eg tok meg saman for å høyre etter preika denne dagen. Det kan umogleg vere lett å vere prest ein slik dag. Ein skal fenge alle, når svært mange tenkjer på langt viktigare ting enn Vårherre!

Stein Oltedal var ledig i si leiing av Gudstenesta. Når han miste flagrande preike-manus frå preikestolen og når han i ein ledig tone fekk fart på ofringa etter at den stoppa av seg sjølv halvveges. Det er vel desse to litt humoristiske episodane eg vil hugse lengst. Han kunne ha preika skarpare over dagens tekst om Gud og Mammon. Men her vart han rituell og litt innlullande og utydeleg. Men han formante korfirmantar og Kyrkjelyd til å bruke oss sjølv – og pengane våre – til nytte og glede for andre. Ein mild prest leia konfirmasjonen og familefesten i Haukedalen!

Og til dei viktigaste. Konfirmantane. Kva vil dei hugse best? Den litt stive konfirmasjonen eller den meir rølpete russefeiringa om fire år? Eg er sikker på at konfirmasjonsdagen vil blenkje mest!

At nokre vandalar i ly av vårnatta brukar maling på statuer i Sogndal og Førde er ein uting. Like feigt og anonymt som å blogge under falske namn. Stå fram med ærleg kritikk, om du har noko å kritisere. Anonyme malarkostar er kraftlause. Det skadar både fri kunst og frisk debatt! At det også kastar grunnlause mistankar er til å leve med. For meg!

Ein 60 års tradisjon pirra meg. I 60 år har dei spela skodespel på 17. mai i Åfjorddalen i Hyllestad. Dei spelar dei gamle spela i sjangeren ”Kallane i dalen”. Om gamle kallar og biske kvinnfolk. Om kåte ungkarar i alle aldrar og om trulause tenestejenter.

Eg reiste på Åfjorddalen for å sjå om ikkje dette berre er førkrigsstoff – utgått på dato. Men her er det kø på gangen og publikumsrekord i eit ungdomshus under påbygging. Stinn brakke og folk i alle aldrar på scenen og i salen. Ungane har kapra dei fremste benkane – yre av forventning. Den yngste ungdomen med fleire russ stiller på scenen.

Først to vers av ”No livnar det i lundar”, så ein blomekvast til trekkspelaren som også leiar dugnadsarbeidet med huset. Så er det skodespel. Dei tre berande rollane i stykket er dei to gamle kallane spela av Svein A Dale og Rolf Inge Akse. Tenestejenta spela av Mette Storehaug Nybø øser opp dei to bøndene til å bygge nye våningshus med sprutande fontene i hagen. Desse tre skodespelarane ber stykket.

Det vert kapp-bygging og hendelse. Så hissar tenestejenta og odelsguten på dei doktaren. Kallane vert truga med galehus og dei rømer til fjells. Då grip odelsguten og tenestejenta sjansen. Truloving med kurs for nye-huset. Ein god slutt for dei unge. Og lått og leven for alle.

Her er godt type-spel. Sjangeren innbyr til sjablongar og overspel. Slik også her. Det er det publikum kjem for å sjå. I 60 år på rad. Lokal klemming set ein spiss på stemninga. Publikum blandar nok litt på rollane på scenen og rollane i kvardagslivet i bygda. Nokre ler av stykket. Andre av og med skodespelarane. Dette er bygde-teater – både so og so.

Stykket kunne nok trengt litt meir innøvingstid. Ein del sufflering og litt ”lampefeber” drog ned tempoet av og til. Denne farseliknande sjangeren ropar etter tempo.

Mange vil hevde at denne teaterforma er utgått på dato. Men når eg ser spelegleda og spruten – ikkje berre frå fontenene i stykket – og ikkje minst den fullsette salen med nøgde bygdefolk, så er det grunn god nok til å halde fram. Dette er lett, morosamt og ”forutsigbart” teater. Kanskje ikkje særleg ”spennande”. Men det vinn på å vere ærleg teater i sine gammalmodige kostyme og tidsrette kulissar.

Slike spelstykke gir scenetrening til ungdom, og det kan spelast utan all verdas musikk og teknikk. Det fyller huset med folk og godlått 17. mai på Åfjorddalen. Og etterpå er det graut og pølse. Is og brus. Musikken spelar opp til dans for store og små. Dans utan dørvakt!

Brazz Brothers og Odd Nordstoga. Bergen Big Band på utekonsert i sola på grasbakken mot Sognefjorden. Hot Club de Norvege. Ja, dei med ”Tanta til Beate”. Blide fjes, nøgde publikumarar og arrangørar. Og bygdefolk! Dette er heile bygda og heile fylket sin Balejazz!

Eg kunne synge den laaaaange songen om suksessen, men eg må også i all fortent ros få tipse om eit forbetringspunkt til neste år. Eg hadde gleda meg til Knut Reiersrud på laurdagskvelden, men den klubbkonserten gjekk i eit så ueigna lokale (Natthuset) at det vart ein liten nedtur i alt skrytet. Eit lokale der berre to ståande publikums-rader får kontakt med scenen, medan vi andre langt på veg vert kopla bort frå ”den levande” konsertopplevinga. Her er det duka for eit klart forbetringspunkt til neste år! Har de fått på plass ein av Noregs beste gitaristar, så er klubbkonserten også ”konsert” – ikkje berre ”klubb”! Eg er sikker på at proffe arrangørar tek fatt i dette.

Men Balejazz er ikkje berre musikk. To utstillingar vart opna på fredag. Kunstnaren Alexander Stub frå Bergen stilte ut grafikk (linosnitt) i Cooper-huset på kaia. Inspirert av Vestlandsnatur. Her var det både vårgrønt og haustraudt. Sterke fargar. Dekorativt, ja vel – men kanskje litt prangande. Det var bilete som kanskje kravde litt meir avstand enn dei får i det vesle Cooper-huset. Det er sterk lys- og fargebruk i bileta, men kanskje vart kontrastane i meste laget. Skal ein vere kritisk, så kunne ein også ynskt seg litt meir variasjon i utstillinga. Men alt i alt – ei fin utstilling.

I nabohuset heilt ned på kaia opna ei postkort-utstilling i regi av reiselivsmuseet. Det var ei flott utstilling tilpassa lokala. Den synte postkort frå Sogn frå 1800-talet og fram til no. Landskap, bygningar, båtar, folkeliv og kunst. Motiva var oppforstørra, og ein del baksider med helsingar var også oppkopiert. Kjekt å sjå og lese!

Sjølv stansa eg ved eit kort frå Revsnes Ferjekai. For få år sida så sentral. No ute or vegen og or tida. Kven av oss har ikkje venta på Revsnes?

Og den so trur at manipulering av bilete berre høyrer vår data-alder til, får innblikk i at dette ikkje er nytt på jorda.

Her kan du få historiekunnskap og innblikk i postkortet sin funksjon før sms og e-post. Reiselivsreklame og personlege opplevingar på eitt kort. Utstillinga skal stå i heile sommar. Kaien i Balestrand er verdt ein stogg, også no etter av tonane frå den særs vellukka Balejazzen har stilna.

Når leiken går for langt kjem tårene. Hjå dei minste. Då treng dei eit fang og «totten» før dei er klar til nye tak. Eller ein kjedeleg pappa som ropar stopp! I tide! Er russen vaksne nok til å forstå dette? Eller rådmenn på langtur? Eller Terra-ristar? Kva tid høyrer vi ordet «omforlades»? I vår «russetid»? Den som ropar stopp er ein kjedeleg festbrems. Ingen ropar: Leve festbremsaren – Hipp hipp hurra!

Matvareprisane aukar i verda utan at Noreg merkar det. Enno. Handelshusa breier seg på åkerlandet. Bensinstasjonane legg om til biodiesel. Økologisk diesel gir samvet. Godt? Sjølv køyrer eg gamal bil på Oslotur. I år.

Ser at Stig Eikås svarar meg i lokalavisene. Greit. Eg har lite usnakka med Stig Eikås. Ikkje har eg kommentert kunsten hans heller. So det. Stig Eikås er – til liks med alle oss andre – i sin fulle rett, når kan kjempar for sine prosjekt.
Men skulptur-politikken til politikarar og byråkratar i Gloppen, og resten av fylket for den del – har eg kommentert. Og stilt spørsmål ved. Skulpturar i offentleg rom er langsiktige greier. Derfor bør ein tenkje seg om, og nytte seg av kunstfaglege råd. På Byrkjelo er nok toget gått. Men kanskje dei i neste «Stig Eikås-kommune» tek seg tid å tenkje seg om. Fylket må passe seg for å verte ned-steina utan motførestillingar. Det var mi frie ytring. Ikkje meir. Ikkje mindre.

Byrkjelo får truleg skulpturpark. Kommunepolitikarane er redde for økonomiske forpliktingar, men ser ut til å vere mindre redde for om dei slepp til den ”gratis-kunstnaren” som ropar høgast – Stig Eikås.
Kommunal kvalitet vert handsama på ymse vis. Skal ein lage vassverk, så lyttar ein til dei som kan med røyr og vasstrykk. Skal ein bygge veg, så er det vegfolka sin jobb.
Kunsten har også sine kvalitetsvurderingar, men det hoppar kommunane ofte over. Kompetanse i kunstverda er vist mindre nøye enn på andre område.
La meg nemne tre faktorar som har lite og inkje med kunst-kvalitet å gjere – 1: Om statua er av ein kjendis i Columbus- eller Torsheim-klasse. 2: Om – eller i kva grad – kunstverket ”liknar på” kunstnaren. 3: Om folk kjem til å stoppe for å sjå på raritetane.
Skulpturar i offentleg rom bør underleggast kunstnarlege kvalitetsvurderingar etter gjeldande reglar. At Gloppen kommune ser ut til å gå i Førde sine fotspor tener dei til lita ære.
Torsheim-statuen i Førde vart rett nok kunstfagleg godkjend i ettertid – etter det som kan kallast ein lurvete prosess under framprovosert tidspress. Det endrar ikkje på dette at folket trykker den folkekjære kunstnaren Torsheim – og statuen av han – til sitt bryst. Det må aldri verte motivet som skal avgjere kva som kan vurderast som kunst!

Juni Dahr gav oss teater på flatt låvegolv på Åmot gard i Bygstad torsdagskvelden. Deretter var det 6 rettars middag i godt lag i bestestova. Ei eineståande kulturoppleving i fjordafylket. Det handlar om 6 rollefigurar og Henrik Ibsen si forfattargjerning. Aktuell i dag. Over heile verda. Politisk kraft i tekstar om kvinner sine val. Om å verte. Om å gå.
Publikum er hovudsakleg vaksne kvinner. Prisen kan nok halde ungdomen borte, men kvifor dette ikkje er kvelden for fleire «karar» undrar meg.
Teater: Om Hilde som støttar sin byggmeister. Om den isolerte Hedda og den dansande Nora. Om fru Alving i Gjengangere, fruen fra havet og vikingkvinna frå Helgeland. I oppgjers-scener der dei tek val. Dette er drama. Ibsen skriv og Juni formidlar. Dette er «high-lights» som skal gjere folk interesserte. I meir Ibsen. Dette er noko heilt anna enn eit vanleg teaterstykke.
Enkelt formidla av ei kvinne i svarte sko – med gyllent belte på svart kjole. Femten kvite lys og fem små spottar får hjelp av sidesol frå vest. Ute ser vi Vestlands-naturen gjennom glasa. Scenografi i låvelys.
Juni er flink, og stoffet grip. Av og til vert det litt «teatralsk» overspel, men alt i alt ei fin framsyning. Etterpå går vi til festbordet, som endar i Nora sine «makroner til kaffien». Ute står aprilmånen høgt på nattehimmlen når vertskapet fyl oss ut på trappa. Teater-publikumet fortener nye «scenerom» i tillegg til dei tradisjonelle. Gratulerer – Åmot gard!