På scenekanten

Vi er snart midt i august, og livet tek si vande form. Eg sit på biblioteket og blar i halvgamle lokalaviser i fylket. Mykje spennande og ein del syt. Då vert eg teken av ei heilside i Firda: «Slik gjer dei det i Solund», blenkjer overskrifta.

Ei historie om 21 personar i Solund som bar ei telefonmast opp på ein knaus på dugnad. For å få mobildekning. Lenge etter dei fleste av oss andre i fylket. Ordføraren hadde skrangla i kommunekassen og lokka det styrtrike Telenor med på dugnad.

Folket bar masta til fjells for å spare Telenor for kostnader til helikopter. Eg sender ei tanke til Oslobygda og ein til Førde by. Hadde vi hatt godt av ein Telenor-dugnad? Eg blir litt sint. Sint på Telenor som loppar ei utkantkommune for pengar og som jagar folk til fjells på dugnad på ei oppgåve som vi andre får servert opp i nevane.

Så kjem ettertanken. Eg slepper avisa ned på knena. Skodar mot Hafstadsendaren som ligg der oppe i skodda. Kjenner varmen bølge gjennom kroppen. Kva haldning og humør er det i 21 sulingar som tek masta i eigne hender – med glede og utan syt. Snakk om utkantoptimisme. Eg går ut i regnet, men kjenner ikkje at eg vert våt. Eg småflirer og lurer på om bossane i Telenor har vet til å verte skamfulle. Tankane snur seg i hovudet. Vesle og fattige Sulund kommune er kanskje likevel den rikaste!

Eg er tilbake frå stortur, og har starta kulturmeldingane på blogg og lokalradio. Bloggen min får frå no ei slags todeling:

Kulturmeldingane vil eg merke, og på bakgrunn av dei vil eg samtale fritt med programleiaren i lokalradioen. Bloggen vert den skriftlege meldinga, medan radiopraten vonaleg får ei meir munnleg form.

Eg vil også blogge om andre tema. Det vert skråblikk om laust og fast. For å syne kva eg meiner så er Gaularspel og Fjosopera døme på kulturmeldingar, der eg også var på radio måndags morgon. Eg vil om nokre minutt legge ut ein blogg om telefonmast i Solund – som døme på den andre biten.

Gaularspelet «Kjærleikssaum» av Rolf Losnegård vart spela i Osen i Gaular denne helga. Stykket handlar om Sunnfjordingane under Atle Jarl som kjempar mot kongemakta. Og når kongsmennene er borte frå scena, så dreg sunnfjordingane sverd mot kvarandre innbyrdes. (Nett so i dag, kan ei vittig tunge hevde). Stykket endar med at Leif Rodmarson og Ingolf Arnason vert lyste fredlause av den siste attlevande Atle-sonen. Dei rømer til Island. Leif vinn til slutt «Helga den fagre og frie» i kamp med den eldste og no daude Atle-sonen.

Rollene som dei to rivalane Leif Rodmarson og Holmstein Atleson er spela av to proffe og spretne skodespelarar. Dette skjerpar spenninga, og det gjer kampscenene meir sjåverdige. Idun Losnegård har regien for andre gong, og spelet har friskna til og flyt fint under hennar hand. Likevel vert nokre av kampscenene i lengste laget. Musikk, kor og korps bind saman og skapar stemning på ein god måte. Lyden var litt ujamn då eg såg (første søndag). Kostymane er fine, og blodet flaut ikkje slett så friskt i kampscenene som for to år sidan – utan at det er noko sakn. Scenografien mellom hesjane er fin, og på fjorden siglar vikingskip.

På mange måtar vil eg seie at dette var eit tradisjonelt Gaularspel – litt på det jamne. Ikkje ekstrem spenning, men fint gjennomført i sin stil. Eg låner eit uttrykk frå den legendariske hoppkommentator Bjørge Lillelien. «Småpent», sa han, når skia var samla, men der den siste spruten og lengda mangla.

Gaularspelet har dei siste åra teke to gode grep:
* Dei har gått inn med proffe skodespelarar i rival-rollene
* Dei har utvikla Vikingfestivalen som hyggeleg treffstad i ettermiddagssola. Her kan du treffe kjensfolk, og du kan «ete fyst» og drikke kaffi etterpå…..

Gaularspelet er ein imponerande dugnad …. i over 20 år. I år har dei til og med fått nyinnflytta folk inn i leiinga. Det lovar bra. Rekrutteringa er avgjerande. Gaularspelet er det trauste som utviklar seg seint, men sikkert. Til samanlikning hadde vi Audun Hugleikson-spelet på Jølster for nokre år sidan. Skikkeleg proft og storslagent frå start, men pengar og dugnadskraft rakk berre til to sommarteater.

Oppsummert: Audun er daud, men Atle Jarl lever…. sjølv om dei også i år tok livet av han i stykket. Og i år lånte Atle Jarl skrotten til ingen ringere enn forfattaren sjølv – Rolf Losnegård!

Om du blandar fire ingrediensar får du Fjosopera:
* To gode og proffe operasongarar – Helene Haar og Ann-Beth Solvang.
* Ein låve på Åmot gard i Gaular med det gode vertskap og god pausemat.
* Eit i utgangspunktet middels kor – Kor Førde – som er akkurat så gode som dei utgir seg for.
* Erlend Samnøen som rører saman «operasviskene» til ei fin fjosopera med passe stram regi.

Av dei songlege prestasjonane held eg ein knapp på Solvang sin «Gauling i Gaular». Elles: Begge to kome vel frå dette både på song og skodespel.

Kor Førde fekk strekt seg – både songleg og når det kom an på skodespelet. I Fjosopera vart «slavekoret» frå Nebukanesar til «massiv eggløysing», og koret spelte verpande høner. Nokre var fødde inn i rollane, medan andre fekk tøygd på talenta sine. Det er i slike stunder at eit operanummer står fram litt ujamnt, men med ein ubetaleleg sjarme som kan overraske eit meir «danna» publikum. Definitivt fjosopera!

Scenografien er flott. I første akt sit vi på høyballar i høystålet, og tohjulstraktoren og låvetrappa er til å kjenne seg att i. Etter pause sit vi på stolar på lemmen. I første akt er det daglegdagse fjøskostyme, og etter pause fekk eg sjå songarinner som svinga mjølkemaskinorgana så sensuelt at det var ein fryd for ein gamal agronom.

Publikum kosa seg, og fekk det dei kom for i sjangeren fjosopera. Nokre få merknaden i margen:
* Levande høns på scenen. Eg tykte lydnivået og ståket dei vart utsett for kanskje kunne opplevast litt i meste laget ……. – i meste laget for ei høne, altså. Sidan dyrevernet ikkje var å sjå, så tok eg på meg rolla å kike litt på hønsa etter framsyning. Her var det berre ro å spore. Men likevel. Eg reagerte litt på levande høner på scenen.
* Eg opplevde at første akt i høystålet var eit hakk kvassare enn andre akt på lemmen. Reint dramaturgisk ville eg nok valt å sitje på stol føre maten – for så «å hoppe i høyet» litt seinare på kvelden.
* Og så var det prisen. Ei slik framsyning vert prisa til nesten 700 kroner inkludert pausemat. Åmot gard dreg fulle hus, og treng sikkert pengane for å få denne private kulturscena til å gå rundt. Fjosoperaen er folkeleg, men prisen gjorde at eg set ekstra pris på fribilletten denne gongen.

Landa i den lyse og blanke sommarkvelden på Flesland. Var eg framand turist, så ville den lyse sommarkvelden vere det mest spesielle i Bergen. Har overnatta på pensjonat i Marken, og ete frukost på Fisketorget. Alt til norske prisar! Hikk! Alt er så skinande blankt og reint her. Bergen – ein nyvaska småby i verda.

Vågen ligg blank. Torgalmenningen har vorte monaleg mindre. Bergensarane er tause i høve til «brassane». Har alt i Norge krympa? Nei, ikkje alt. Bokstavane Æ, Ø og Å er tilbake på tastaturet. ÆÆÆÆÆÆÆÆÆÆÆÆÆ. ØØØØØØØØØØØØØ. ÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅ. Herleg! ÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅhhh!

Og der spring Tore Hillersøy frå Bulandet over Fistetorget med ein blomsterkvast i neven. Første kjentmann. Ein «travel» mann i ein døsig by. Vi nærmar oss no.

Eg ventar på Førdebussen. Kan ikkje kome meg fort nok heim. Men har likevel ein interrailtur mellom Praha og Aten paa teiknebrettet. Australia ligg der framleis i draumane…., med ei vekes stopp på tilbaketuren, …..nært eit indisk kjøken.

Men no er det Førde og Vestlandet det gjeld. Feriane i lang tid framover skal brukast her. På naustloftet til Karen Helga i Solund, og i barndomsheimen min på «Palmekysten» på Sunnmøre.

Vi kjem heilskinna heim. Vi har vore flinke. Vi har fått god hjelp. Og ikkje minst ….. vi har hatt den flaksen som må til. No står att å takke alle gode hjelparar som har passa heim og hus, plen og pus. Takk til trufaste blogglesarar. Takk for tilbakemeldingar, SMSar og mailar. Takk for inspirasjon til å skrive.

Ein vellukka tur er over. Vi er trøytte og blakk. No er det bloggen sin tur til å ta ferie. Reitebloggen går ned på lågbluss ein månad eller so. Frå no!

Kvaa maal hadde eg for turen? Spoersmaalet flotnar opp no siste veka. I landbruksetatane for 20 aar sidan var moteorda «verksemdsplanlegging» og «maalhierarki». Der laerde eg «turplanlegging». Konkrete maal var avgjerande. Det viktigaste var at det var teljbart og konkret. Daa var Landbruksdepartement og Fylkesmann noegde. Saa derfor.

Hovudmaal for turen – tre i talet:
a) – Globusen rundt. Alle meridianane er kryssa. Naar Bergensbussen kryssar ned Lia torsdag er dette vonaleg paa plass.
b) – Foerde-fri eit halvt aar. Ogsaa oppfylt. Fraa 2. januar til 2. juli. Noyaktig 26 veker. Viktig aa vere borte fraa fylket og Foerde saa lenge at ein vert svolten att. No er eg klar til aa kome heim!
c) – Bruke masse pengar eg ikkje har. Sjekka kontoane i dag. Maalet innfridd. Og takk til Sparebanken Sogn og Fjordane. For fleksilaanet. Kjekt aa ha naar det skal sloesast.

Saa var det delmaala. Enno stoerre krav til konkretisering. Eg har naadd alle fem. Foerde har fem fjell, og eg har vitja Pompei under Vesuv, Table Montain i Cape Town, det heilage Fuji utanfor Tokyo, Machu Pichu fjellby i Peru og Sukkertoppen i Rio. Oppfylt og kvittert ut.

Men kva er dei stoerste opplevingane? Dei tre hovudmaala eller dei fem delmaala av konkrete fjellformasjonar? La meg gi deg ei anna liste opplevingar som seint vert gloeymde. Eit slags Topp Ti. Tilfeldig og kronologisk:

1 – By – Pech, Europeisk kulturby soer i Ungarn
2 – Dyr – Elefantflokken i dyrereservatet i Soer-Afrika
3 – Spenning – Fottur bak jernbanestasjonen i Johannesburg – GISP!
4 – Kaos – Ferjekoe paa ferjekaia i Dar Es Salam
5 – Eksotisk – Zanzibar med strand, mat og bading med delfinar. Stemning fraa den indiske oceanen
6 – Romantikk – Nygift under bloemande kirsebaertre i Tokyo
7 – Vertskap – Munkane i tempelet i Japan
8 – Politisk minnesmerke – Minne- og fredsparken i Hiroshima
9 – Togtur – Fraa Cusco til Puno i Andesfjella
10 – Natur – Iguazu-fossane i Argentina paa grensa mot Brasil og Paraguay

Lista kunne vore lenger. Mykje lenger. Og annleis. Kanskje er det best aa lyfte blikket tilbake til hovudmaala…… tur jorda rundt, eit halvt aar velsigna langt heimanfraa og den sprudlande gleda eg kjenner ved aa bruke pengar eg ikkje har…….

I gaar stod eg paa hoegste Sukkertoppen og skoda utover Rio. Og Soer-Atlanteren. Eg kjende vemod over at turen gaar mot slutten. Ein tur rundt jorda som ein berre gjer ein gong i livet.

Men i dag skjedde det. Det som skjer paa alle turar. Alle turar paa seks dagar eller seks maanader. Heimlengten kjem som rimeleg er, men likevel kjem den braatt og uventa. Har knapt merka den foer, men i dag slo den meg heilt ut. Paa bussen fraa Rio til Sao Paulo. Det er snart eit halvt aar sidan vi koeyrde busskolonne i kveldsmoerke og snoestorm over Hemsedal. No lengtar eg heim etter lyse sommarkveldar.

Eg vil heimatt til folk, til Langebrua og det groene Vestlandet. Eg vil kjenne lukta av steikte fiskekaker til smaken av rykande kokte poteter. Og eg vil nyte groen natur og heilt stille stunder utan larm fraa menneske. Heilt stillt utan lyden av trafikk. Utan lyden av eit musikkanlegg. Heilt fritt for dunking av bass!

PS: Foer eg skreiv denne bloggen klikka eg so snarast innom vermeldinga for Vestlandet paa yr.no. Den nettsida har eg ikkje streifa paa eit halvt aar! So daa so! Eg er definitivt paa heimveg no; «Fraa Rio til Sunnfjord»!

Aa reise er aa moete seg sjeolv. Eg moeter barndomen i Rio. Hotell naer strand og hamn. Tenkjer paa sjoefolk og sjoemannsmisjonen. Paa basarar i gutedagane. Ytre sjoemannsmisjon var alltid likast, tykte eg. Der var det ikkje berre lysbilde fraa misjonsmarkene soer i verda. Men film. Fargefilm synt paa surrande filmframvisar. I forsamlingshuset Fredheim i Soerbrandal. Likast var det naar dei synte sjoefolk som las Sunnmoersposten der ute. Daa humra bygdefolket attkjennande, og alle tok eit lynlodd eller to ekstra. Og aaresalet gjek enno friskare. Vaarherre og Sunnmoersposten – ein kraftkombinasjon paa eit forsamlingshus paa Sunnmoerskysten i 60-aara. Eg hugsar fat med paasmurde vaffelkaker lagt sirleg i sirkel – med sylteskaal i midten. Og paasmurde skiver. Eg kjenner smaken av egg og sild.

Far til Karen Helga var sjoemann, og vi vart spekulerande paa om det enno kan finnast restar av ei sjoemannskyrkje i Rio. Paa internett! Og vi finn adresse til sjoemannskyrkja som har slege seg saman med svenskane i Nordisk kyrkje. Og adressa ……. ? He, rett bort i gata. Vi paa foetene. Ti minutt og vi staar ved ei blokk utan skilt. Ei byrsk vakt ser skeptisk paa oss. Vi les opp «kodeorda» fraa internett, og vips saa er vi i heisen til 9. etage. Vi ringer paa. Ut kjem svenskar, og tek godt i mot. Den norske presten er paa ferie i Norge. «Saa det vert ikkje vafler», unnskyldar dei, men byd paa rykande kaffi og svenske «kanelbullar». Her er alter og piano, forsamlingslokale til 100 og utsyn over hamna mot Sukkertoppen. Ei heimsleg og litt gamalmodig stemning. Det luktar misjon og salt hav.

Den pensjonerte svenske sjoemannen fortel om livet til sjoess, om den norske sjoemannskyrkja som laag i Santos, men som no har flytta hit og fusjonert med svenskane. Sjoemenn er sjeldne, og etter «11. september» vart dei enno sjeldnare i kyrkja. Hamnene er hermetisk lukka paa grunn av President Bush si sikkerheitsvurdering (Hjelp oss Obahma!), og ingen kjem i land, eller om bord, beklagar svensken. No er det skadinavar som jobbar i Rio som utgjer meinigheita, og ein og annan tilfeldig streifande turist……

Eg fortel om Ytre Sjoemannsmisjon, basarane, vaflene og filmane som synte oss heimlege lokalaviser. «Men det var foer internett», flirte eg. Svensken sprett opp, og syner meg avisstativet. Eg plukkar ut Sunnmoersposten (Aalesund) og Vestlandsnytt (Fosnavaag). Han stappar dei i sekken min, og eg faar halvgamle aviser som sengelektyre. Eg blar igjennom, og skvett til ved biletet av tre smilande konfirmantar i heimlege Aaram Kyrkje. «Kvar er dei paa veg», tenkjer eg. Konfirmantane paa Sunnmoere i 2009 er neppe paa veg til hyrekontoret og kneipene i Santos. Eller sjoemannskyrkja i Rio!

I dag naade eg det siste store maalet paa turen. Endestasjonen – viss det finnst nokon «endestasjon» paa ein tur rundt jorda. Eg stod med foetene i boelgene paa stranda og skoda mot Sukkertoppen. I Rio paa Jonsokkdag. Vinter i Rio tyder 25 grader varmt og fine badetemperaturar.

Vi bussa inn til Rio i dag i «vinterdisen». Eg skodar etter fjelltoppar. Sukkertoppen? Der dukkar det opp ein mellom skoddedottane….? Nei, eg ser ikkje kabelbanen mot toppen ….. Kan det vere…..? Staar der ei TV-mast……? Eg myser. Bussen svingar. Nei, det er sjoelvaste Kristus som lyfter hendene mot oss naar skodda lettar. Vi er framme. I Paradis. I Rio!

Buss-stasjonen byd paa eit h…… kaos, og vi trur vi har booka rett hotell. Taxi opp bakkane. Porten til hotellet vert laast opp og vi vert sleppte inn til suite, basseng og luxus …… og balkong direkte mot Sukkertoppen. Skodda har letta i fysisk forstand, men …… luxushotellet er ein booking-feil «Av Guds Naade» til seksdobbel pris av det vi endar paa til slutt nede i byen……….. «Fire netter» og «ei natt» har blanda seg i den spraaklege skodda.

Men likevel. Den fyrste ettermiddagen i Rio har vi tinga oss kabelbanebilett til toppen. Sukkertoppen. Der skal eg sjaa Kristus-statuen paa fjellet bortanfor rett i augo. Som saa mykje anna turisme saa handlar det om kultur og kommers. Slik ogsaa i Rio. Gud og mammon!

Paaskedag for tre aar sidan gjekk eg Fossestien over 2 mil fraa Torsnesstoeylen paa hoegste Gaularfjellet ned til Eldalsosen. I fjor sommar avslutta eg engasjementet mitt paa Turistvegen over Gaularfjellet. Fossestibyggar Ottar Hov spurde meg om kva eg skulle gjere no. Eg svara som sant var: «Det er paa tide aa sjaa andre Turistvegar!»

I dag – Ottar – har eg gaatt Fossestien i Iguazi-falla i Argentina – paa grensa til Brasil og Paraguay. Eg kan melde: Denne Fossestien er monaleg kortare enn din oppi Eldalsdalen. Men regnskogen her er litt groenare og frodigare enn jungelen paa Viksdalen. Fossefalla er monaleg hoegare, og vassmengdene er like store. Eller kanskje vel so da!

Brassane har bygt eit lite kraftverk her, men likevel har ikkje turistfrendane til Tom Farsund gjort framlegg om aa lyssetje fossen. Enno. Vi klyv over fossefalla, og vert ferja over til nes og oeyar til stadig betre utsiktspunkt. Planteliv, fugle- og dyreliv i dette Fosselandet ligg truleg eit hakk eller to over artsrikdomen i Haukedalen. Paa elvebreidda er det ingen Viksdoeler aa sjaa. Berre smaa grupper med indianarar som ser litt skeptisk paa oss turistane.

Her er trapper og stiar. Noko i stein, betong og mur. Noko i strekkmetall. La det vere sagt. Det aller aller meste er stoerre og meir spektakulaert i Iguazu enn langs Gaularvassdraget. Men med eitt soleklart unnatak. Arkitekturen paa bruene her er hjelpelaust kjedeleg. Eg sender ein tanke heimover til arkitekt Arild Waage. Ingenting her nede kan maale seg med brua di i Gaular, Arild. Ingenting kan maale seg med den blenkjande brua over Likholefossen!