På scenekanten

Høyr kåseriet om det verna Sentralsjukehuset og andre verneverdige flate tak i Førde 

So vart det endeleg signa ”fred” over Sentralsjukehuset. Gleda mi var overstrøymande når eg fekk høyre at sjølvaste Riksantivaren hadde manna seg opp til å frede eitt av dei flataste taka i Førde. Og ikkje nok med det: Han hadde valt det mest omstridde bygget i fylket; Sentralsjukehuset i Førde. Stor stas for sjukehusdirektør Bolstad som fekk seg ei feststund og kvitra på radio.

I Førde elles er venteleg reaksjonane få og svake på eit slikt fredingsvedtak. Hadde det skjedd i Florø eller Stryn ville det straks vorte flaggdag. Hadde liknande skjedd i Årdal hadde dei kravd eit ekstra statsministerbesøk på timen – på Nordfjordeid hadde dei sett opp eigen ”fredingsopera”. Men i det historielause Førde hevar ein knapt eit augnebryn. Her er ein van med å få alt utan å måtte kjempe for det. Det vert lite patriotisme av slikt, sjølv om Sentralsjukehuset er hjørnesteinen i Førde.

La meg ta eitt kort historisk attersyn på Førde si enorme utvikling siste 50 åra. Førde er det mest sentrale vegkrysset i fylket, og i dette vegkrysset plasserte AP-regjeringa til Bratteli eit omstridt Sentralsjukehus på 70-talet. Sjukehuskrangelen har ikkje dovna på 40 år, og imens har Førde vakse seg stort og sterkt med ein byggeskikk under flate tak.

I ein ung by er det vanskeleg å få auge på ikonbyggja – dei byggja som bør fredast. Førde er opptekne av å bygge nytt, lite opptekne av å verne gamalt. I tillegg til Sentralsjukehuset finn vi eit ikonbygg plassert meir ”downtown” i Førde. Eg tenkjer naturlegvis på Rutebilstasjonen.

Førde rutebilstasjon er eit tidstypisk 60-talsbygg. Teikna av den legendariske Førdearkitekten Connie Henden. Rutebilstasjonen ligg ved det første lyskrysset i fylket. Eit firkanta og funksjonelt bygg med sine grøne plater opp mot den vakre gule mursteinen. Her har Sunnfjordingar i generasjonar venta på kjærestar og pengeinnkrevjarar. Herifrå har bygdefolk reist med fulle handleposar frå Sparkjøp. Her har Førdefolk kome heim frå den store verda. Frå Høyanger og Bergen.

Connie Henden sjølv var engelsk. Logoen på Rutebilsstasjonen – der det står Firda Billag i ein ring  – er inspirert av skiltet for Undergrunnen i sjølvaste London. Den vakre rutebilstasjonen er 50 år i år. Førde og Connie Henden hadde fortent at dette ikonbygget også vart verna. Førde kommune har neppe sansen for slikt. Dei ser vel berre på nytt Kunstmusé som reiser seg, og på det nye Rådhuset som er i kjømda.

Men dei to viktigaste ikonbygga i Førde er alt bygde. Ein vetig riksantikvar har verna det mest omstridde bygget i fylket – sentralsjukehuset. Vakkert! No spørst det om kven som vil gå på barrikadane for å berge det andre tidstypiske ikonet. Ved det største vegkrysset i fylket – busstasjonen i Førde. Vi burde fått eitt initiativ frå Førde kommune i samband med 50-årsjubiléet. Men det er kanskje å vente for mykje? Eg lurer på om fylkeskulturkontoret med dagleg utsikt til rutebilstasjonen har opne auge for denne kulturskatten rett over vegen? Likevel: Det er nok tryggast å setje si lit til ein som ser rutebilstasjonen i langsiktig perspektiv – ein som ikkje er nedsenka i nærsynt lokaldemokrati – ein som ikkje er  tunblind. Takk for verna Sentralsjukehus, riksantikvar! Vonar at neste gong du kjem til Førde – så kjem du med bussen!

Sentralsjukehuset er tidstypisk og vakkert, omstridt og verna. Taket er Førdeflatt, og kunsten til Ludvik Eikås gøymer seg bak buskene.

Kari Solheimslid sel "damekøyrt" bil

Høyr radiomeldinga  Høyr publikumsreaksjonar  Sjå revybileta

Vi går inn i ein sesong med bygderevyar. Bygstadrevyen held koken, og dei spelte i helga sin åttande revy av kjent merke. Temavalet er frå Bygstad og resten av Gaular. Styrkane med Bygstadrevyen er eit eminent revyorkester, og nokre skodespelarar med flott typespel. Mange syng betre enn middels og i spissen for desse må eg dra fram Jenny Thomassen. 

Revyen har ein litt slakk og nølande start, om alt som går tregt på bygdene. Men det tek seg opp etter kvart. Musikken, jamt over gode songarar med Jenny Thomassen i spiss set meir fres i revyen. Jenny Thomassen køyrer frisk lågkarbo-rock og ho syng strålande som Jenny Følling – avtroppande ordførar som tek med seg ordførarkjede i avskjedsgåve – på veg til større oppgåver. Senterpartisten Leif Bell som  ikkje vart ordførar og høgremannen Mathias Råheim som vart ordførar i Gaular vert gjort til lått i sikker lokalrevysjanger. Vi får også ein fornøyeleg sketsj om barnetalet på Viksdalen som er så lågt at den siste eleven må ta med seg ”ho besta” på skulen for å sikre elevtalet. Her var det ”livslang læring” med ”unge og gamle hand i hand”.

Revyen har også ein del generelle nummer. I denne klassen likte eg best Kari Solemsli sin drivande monolog om damer og bilkjøp. Temaet kan vere litt utslite i revysamanheng, men den gode Kari spelar så overtydande at det er berre å gi seg over. Per Berge leverer som vanleg sikkert typespel, og to yngre karar – Lars Eirik Aase og Are Gunnar Korsvoll – gir revyen ekstra fart på eit jamt godt skodespelarlag.

Minneord om Roar Kårstad – bror til revysjefen. Alvorlege nummer er ein vanskeleg sport i revy. I Bygstadrevyen i år hadde dei to, og det var kanskje eitt for mykje. Men minneordet om Roar Kårstad i dikt, song og lysbilde stod som ein påle. Publikum synte sin respekt ved ikkje å klappe etter nummeret. I repekt for han ”som sette så tydelege spor” som bedriftseigar og dugnadsmann i bygda. Då blenkte det i mange auge. Då høyrde knappenåla som datt. Sterkt gjort av Bygstadrevyen utan å tippe over i sentimentalitet. 

Kva med å prøve ekstern regissør med skarpare kniv? Arnt Henning Kårstad har gjort ein enorm jobb som revysjef og regissør i åtte år. Eg trur denne revygjengen kunne heva seg ytterlegare om dei torer å koste på seg ein regissør utanfrå. Ein som kan skjere litt tøffare. Om revyen på godt over to timar hadde vorte frisert med 20 minutt, så trur eg at den ville ha heva seg. Nokre av nummera er i lengste laget, og ein del nummer hadde fortent ein litt meir overraskande slutt. 

Oppsummert: Bygstad sparka i gang vårsesongen for bygderevyen på ein tradisjonell måte. Revyen var gjennomarbeidd og gjengen var sceneklar. Det var fin flyt sjølv på den vanskelegaste framsyninga. Eg besøkte dei nemleg på den vanskeleg ”andreframsyninga” – på søndag ettermiddag. Vel blåst, Arnt Henning i spissen for eit solid revylag i Bygstad!

Per Janke på sax i spissen på jubileumsframsyninga.   Foto: Olav Reiakvam

Høyr radiomeldinga med tre små musikkkutt

Urpremière på Sogn og Fjordane teater. Kabaret om 35 år teaterhistorie, og framfor alt: Kabaret om musikkaren Per Janke Jørgensen og hans 35 år lange arbeidsdag på teatret. Allsidig musikk og gode songarar. I spissen på songsida må eg trekke fram Katrine Lunde Mackenzie og Erik Wenberg Jakobsen, medan Jon Eikemo – folkekjær og rutinert – var avgjerande for å sy saman kabareten.

Er ”Absolutt Per” eitt godt repertoarval? Eg skjønar at teatret grip sjansen til å lage fest for seg sjølv og Per Janke. Musikken er allsidig og god, og med eit slikt ensemble vert det ei god framsyning. Men kor spennande er det med hemningslaus mimring. Som eitt unnatak kan det passere, men dette er ikkje det spenstigaste repertoarvalet. Traust ”feel good” naturleg nok av det tilbakeskodande slaget. Litt for føreseieleg.

Musikken ber – Absolutt Per. Komponisten Per syner det allsidige, og han leiar stødig sitt seksmannsorkester. Historia frå ”Dei siste Maksværingar” i 1977, suksessen med ”Splint” på tidleg 80-tal og eventyret med Teaterbåten Innvik og Kinnaspel er godt dokumentert. Songtekstar av Jakob Sande og Rolf Losnegård er også avgjerande for at kabareten vert så god. Mellomtekstane i kabareten er mest umerkande tilstades.

Scene og regi. Den enkle scena fungerer, men er ikkje særleg spennande. Den uttrykker busstasjonen i Bergen, og symboliserer at SoFt hadde si vogge i by’n. Kostyma er enkle og funksjonelle. Det litt minimale visuelle uttrykket vert utnytta av regissør Ola B. Johannessen. Kabareten har ein herleg flyt og nummera er meisterleg samansydde. Dette gir fart i ein variert kabaret, sjølv om enkelte av nummera vert litt stilleståande.

Toppar og botn. Sjølv om det er heilskapen som dreg i land ein kabaret, så er det grunn til å stoppe med nokre enkeltnummer. ”Predikanten” Erik Wenberg Jakobsen på rocka vekkingsmøte med salmesong og tungetale var ubetaleleg. Mot slutten kjeda eg meg igjennom ”Myggplaga”, men dette vart kjapt retta opp med Jakob Sande sin ”Då Gud heldt fest i Fjaler” med Katrine Lunde Mackenzie som berande songkraft.

Om «teaterrotter». Noko av forteljinga synte kiving og krig internt i teaterverda, men dette vart stort sett pakka bort. Denne ”feel good”-kabareten skal feire Per Janke – absolutt og velfortent. Eg må vedgå at eg har hatt meir spennande kveldar i teatret. Men når eg høyrer korleis Per Janke svingar instrumenta og ser korleis ringreven Jon Eikemo syr i hop, så må eg oppsummere mimrekvelden slik – Dei gamle er eldst!

Dette er ein lydblogg om kunst i fylket. På føremiddagen tysdag var eg og direktøren på kunstmuseet i fylket – Morten Johan Svendsen – i studio med Birger Meland. Vi var innom nybygga våre i Lærdal og Førde. Vi snakka med kunstnarar frå Bryggja og Dale. Kort sagt: Vi tok kunsten i fylket på pulsen.

Høyr eit utklipp av sendinga

SV røyste seg og song "Til ungdomen"

Her kan du høyre utdrag frå radiokutta om festmiddagane til V og SV

Det var laurdagskveld på Sogndal Hotell. Det var ”Parti Party”. ”Parti Party” litt utanom det vanlege. For to fylkesparti snakka og song seg gjennom årsmøta sine vegg i vegg i Sogndal denne helga. Venstre og SV. Det einaste eg fekk med av årsmøteforhandlingane, var at begge partia gira seg opp til laurdagsfesten med å vedta hårete mål om neste år sitt medlemstal. Eg gjekk rett på festmiddagen. Eg ville sjekke ut partikulturen på kveldstid når dei politiske dyra skiftar ham til festpels. SV kan du lese meir om lengre nede. Fyst skal det handle om Venstrefesten litt i bakevja etter hendingane i Rogaland sist helg. Dei starta traust med trekkspel.   

Trekkspel gav altså tonen til Venstrefesten, og det trauste skulle setje standard for kvelden. ”Kjømeister” Kåre Jarl Langeland sine soger lunka på stemninga, og han fekk hjelp av ein lødig ”Takk for maten tale” frå der måsen skrik halvt på engelsk – altså Gulen. Dei rituelle avtakkingane som høyrer ein slik middag til gjekk i traust sjargong, og songheftet lengta etter våren. Lengta etter ”under” og ”nytt liv” i ”No livnar det i lundar”.

La meg seie det i klartekst. Dette var labert. Utan ein byggjande festtale med snert i. Ein ”Parti Party”-tale til å skåle for. Heldigvis var Florømannen Halvor Halvorsen i festlyden. Han er ikkje berre Florøværing og Venstremann. Han er styreleiar i det vidgjetne Tippelaget i kystbyen. Han greip ordet og åtvara dei gode Venstrefolka mot dei frilynde SV-arane. ”Pass dokke på toalettet, og fyl dei aldri på romet”, åtvara han til stormande lått i forsamlinga. Han lærte forsamlinga Tippelaget sine skålereglar. Innhogga hans var det mest morosame for heile kvelden.

Å velje rett kultur i ein litt vanskeleg og uggen situasjon er viktig. Her burde Venstreårsmøtet sytt for å ha betre kulturkort ”i erme”. Når ”kjømeisteren” mot slutten av bordseta vel å bruke Åse-Marie Nesse sitt dikt ”Til ei ung jente”, då heldt eg pusten. La gå at slutten på diktet er oppbyggande og optimistisk: ”Det finst vegar så vide som verda – vesle søster, ikkje vent – gå i gang”. Men det vert absurd for meg å framføre diktet som startar slik: ”Det finst vonbrot så djupe som havet – vesle søster, ikkje gråt”. Eg er kanskje sær, men desse diktstrofene synest eg var upassande på eit Venstremøte ei veke etter overgrepsaka. Oppsummert om kulturen under Venstremiddagen: Dette kan de lyfte fem hakk neste år!     

SV hadde årsmøtefesten vegg i vegg med Venstre. Her skulle det talast mykje. Dei som ikkje hadde fått sagt nok under årsmøteforhandlingane fekk ny sjanse under middagen. Det var nesten kamp om taletida.

”Solskinn og brød og ånd eies av alle”. SV song ”Til Ungdomen” av Nordahl Grieg. Utan utdelt tekst. Det gjekk middels. Bra allsong tre fyrste versa, men så vart føresongaren meir og meir framtredande. Men om songen var middels, så var talane strålande. Her flaut det av partihistorier, og avtakkingane var så ekte og tåredryppande som sjangeren årsmøtemiddag innbyd til. ”Kjømeistrane” hadde spara eit par svisker til desserten. Fyrst var det Sigrid Sandal frå Sosialitisk Ungdom som tala til dei som var fire hakk eldre. Ho hausta velfortent og stor applaus.

Når klappsalvene stilna etter festtalen fekk kveldens slentrande kåsør låne mikrofonen. Det var Jan Olav Fretland som uventa vart kumulert inn i fylkestinget. Han fortalde levande om si fyrste tingsete. Meisterleg. Når ein godt leia og lødig årsmøtemiddag kan avsluttast med ein kåsør av Fretland sitt kaliber, då har kulturmeldaren berre eitt å gjere. Eg seier: Toppers Kulturmiddag, SV!

Høyr kåseriet      Sjå bileta

Eg elskar det usannsynlege. Det som ikkje går an å tenkje seg til. Viss nokon for fem år sidan hadde fortalt at eg skulle få oppleve Grand Prix Sirkus i Florø, så ville det vere så usannsynleg at eg ikkje ville ledd åt det ein gong. Og viss vedkomande til overmål hadde toska utor seg at køntrilegenda Bobby Bare skulle stå på scenen, så ville eg avslutta samtalen med ”I want to go home” ….

Men laurdagskvelden stod eg ringside i Florø. Det komplett usannsynleg skjedde. Legenda Bobby Bare mot røkla i Grand Prix. Ungdomen røykla scenen med rock og rapp. Dei hadde kosta på seg den lokale Florøhelten Håvard Lothe for å fylle hallen og bringa mynt i kassa. Ok då: Hadde han gått til finalen ville han fått statue i skire gull att med ”Sildeguten” på hamna!

Det er stinn brakke. Det luktar eld og svovel frå scenekanten og osen frå halvbrend kioskmat breier seg bak i lokalet. Alle har personlege heiagjengar. Nei – ikkje alle. Ikkje Bobby Bare. Berre to einslege Cowboyhattar er å sjå i salen. Ikkje ein gong Nils R Sandal frå Køntrifesten på Breim har møtt opp. Det er Bobby Bare åleine mot den ungdommelege overmakta i glitter og stas.

Bobby rir inn på scenen. Eg vert klam i nevane. Programleiaren spør om nokon vil sende Bobby til Europafinalen i Baku? Då vart det musestille hjå ungdommen i Florahallen, og eg anar at dette kjem til å gå ille. Ille for Bobby! Men Bobby lyftar gitaren og syng.… ”Things change” . Ja, han syng om at ”Cowboyhatt vil blåse av i vind” ….. Men han står likevel støtt i den kvite cowboyhatten sin og syng om forandring utan ironi – ”Things change”!  Applausen i salen er laber!

Men når Håvard Lothe syng så har sperrene nok med å halde taket nedpå. Hadde han sunge ”Florø by – stolt og kry”, så hadde det vorte Dagmar2! Så får vi oppleve eit ulideleg innslag bak scenen der nokre av karane i konkurransen dreg opp ”I want to go  home….” liksom for å hylle Bobby. Dei ville ha publikum med på allsong, men  publikum er ikkje kjend med dei eldgamle sviskene og held klokleg kjeft. Pinleg. Per Sundnes bryt av og får oss på sporet att!

Så kjem høgdepunktet. Dei tre vinnarane. Ungdomen har oppskriftsmessig knotta til seg to finaleplassar i rapp og rock. Dei står klar til også å håve inn vinnaren med det ungdommeleg oppbrukte ordet ”FANTASTISK”! Då skjer det usannsynlege. Det vidunderleg usannsynlege. ”Things change”. Og brått er Bobby sjefen!

Ein kan lure på korleis slikt kan skje i 2012. At Bobby Bare vinn Grand Prix. I Florø! Utan støtte i salen. Brått skjønar eg kvifor Nils R har halde seg heime. Han har teke grep om det viktigaste …. om avrøystinga … Han har styrt avrøystinga frå saloonen sin frå Breim. Når ungdomen gjekk tom for kontantkort synte det seg at køntriseniorane i sofakroken hadde mest ”å trykke på med” på mobilane. ”Things chagne”.

Eg køyrer Naustdalstunellen heim, og tenkjer at Grand Prix er rare greier, og på hjernen min har Bobby festa ein lite krok – såkalla ”hook line” – og eg nynnar nesten utan å vite det: ”Things change”. For sjølv om Bobby med den kvite hatten syng ”Things change”, så er det berre Grand Prix som er Grand Prix. Show er show. Eg er nok mest samd med ei verselinje Åse Klevelend song  på svart-kvitt-TV i Grand Prix på 60-talet: ”Intet er nytt under solen”!

Aziz Hammo gav oss kjærleiksong og ørkenstemning frå Syria

Høyr radiomeldinga og sjå bileta

Det er søndag ettermiddag. Eg er i den nybygde Borgja på Ålhus for å høyre ”Lyden av Jølster”. Paraplyen over Jølstramusikken – Jølster musikkråd – er arrangør. Programmet er allsidig frå dragspelarane i Jølstrabelgjen til vare tonar om kjærleik frå Syria. Jølstramusikken er allsidig, og det kan overraske einkvar at det berre let i ei einaste Jølstrafele under heile konserten, og denne fela var til og med pakka solid inn i Jølstrabelg. 

Ungdom på piano. Moderne og sjølvlaga tonar frå to unggutar i gruppa Invictus. Marit Hardtvedt og Dag Arne Veiteberg song svisker, og den improviserte gruppa ”Dei lystige strupane” treivst på scenen med leikande framføring. Jentejazzdans høyrer med i lyden av Jølst, og til slutt vagla Jølstrakoret seg opp i ståande stilling på korbenkane, og fylte den nye storstova på Jølst.  

Frå middels til å få gåsehud av. Kva var middels? Jau, innslaga var middels. Ingenting er dårleg, men heller ikkje eitt einaste blendande nummer. Men publikumet sette pris på det jamne og allsidige programmet. Men eg fekk gåsehud likevel. Eg fekk gåsehud for kvardagskulturen på Jølst. Gleda ved å spele. Gleda ved å opptre. Gleda for seg sjølv og gruppa. Gleda ved å gledje publikum.

Kvifor er denne kvardagskulturen så avgjerande for bygdene våre? For det første er dette underskogen i musikklivet som fostrar nokre som gjer det stort. La Synnøve Bjørseth stå som ein representant for dei som spelar seg fram utover Jølster og utover Sunnfjord. For det andre: Desse entusiastane i Jølster Musikkråd er dei berande kreftene når det gjeld å vere gode arrangørar av kulturarrangement i kommunen. Den nye Jazzfestivalen kan nemnast som eitt av fleire døme. Det tredje momentet mitt er det langt viktigaste i kvardagen: Det er desse utøvarane som står til dagleg disposisjon i lokalsamfunnet. Det er desse som er med å løfte ein feststund eit par hakk ekstra i lag og lyd. Slik kvardagskultur gir meg gåsehud. I kvardagen!

Storstova på Ålhus har fleire stolar. Vi var over hundre samla i Nye Borgja, men nesten halvparten var direkte arrangørar og utøvarar. Gode Jølstringar: De må stelle vel med kvardagskulturen. Dykkar frammøte og billettkjøp er avgjerande for at det kan spelast og syngjast fleirstemt når det røyner på. I år hadde vi god lyd i det nye lokalet i Borgja, for lydanlegg hadde dei spela og sunge inn på dugnad tidlegare. I år gjekk billettpengane til lyskastarar, slik at framtidige konsertar kan verte meir proffe. Stein på stein i kvardagskulturen.

Frå Stardalen til Syria. Konserten samla heile kommunen, og ein kar frå mottaket spelte fram ørkenstemning på sin ”Saz Tamor”, og han hausta solid applaus for kjærleikssongen sin. Slik verda har vorte så kling desse tonane med i den nyaste Lyden av Jølst. Kanskje vi ser publikum frå Mottaket i salen neste år?

Truleg treng vi ikkje kløpinnar. Vi kan klø oss med kleshengarar og hakkegrev, ja til og med «Nynorsk ordbok» kan brukast til å klø seg med. I dag har sidemålsdebatten nådd nye høgder. La oss sende Kristin ved Kongens bord ein venleg tanke, og takke for att ho ristar i oss. Kristin skyt på sidemålet og rammar nynorsken. På ein slik dag finn dei fleste av oss skytargravene på ryggmargsrefleks.

Men eg kom brått i tvil. Treng vi nynorsken som kulturell reiskap? No når alt endrar seg. For hundre år sidan – og vel so det – hadde vi trong for Ivar Åsen og Per Sivle. Vi hadde trong for Vikingar og Målfolk, for Bunader og Norske Kongar. I nasjonsbygginga. Og vi skaffa oss det. Vi kunne også gjere oss nytte av vinglepeisane. Eg nemner Bjørnstjerne Bjørnson. Han skreiv «Ja vi elsker». Godt brukandes på «feil» mål.

Nynorsk er kjekt å ha. Tufta på dialektane. Dialektar har vi fordi folk ikkje hadde tid og råd til å reise. Tid og råd til å blande seg. Vi går inn i eit århundre med meir folkeblanding og fleire tekniske dippeduttar. Kva vert dei nye «normalane»? Teknisk? Språkleg?

Nynorsken hadde sin funksjon i hundre år. Det er ikkje dårleg. Det er ein prestasjon. Det er ein maktdemonstrasjon av motmakt. Motmakt mot sentralmakta. Men no er det kanskje over? Hugsar du silosvansen og telefaksen? Store vedunder når dei kom. Men fort avleggs. Kanskje er det best om nynorsken får sigle same vegen? Kanskje må vi samle oss om den samnorsken dei fleste av oss praktiserer? Eit felles hovudmål med sidemål på sidespor. Sidemål utgått på dato, seier Kristin. 

Eg spør meg om nynorsken har eit grasrotopprør i seg? Ein viktig politisk funksjon? Neppe. I vår tid der skrevne ord på papir må vike for flyktige skjermar. Telefon og nett har utvikla seg enormt dei siste 20 åra. Kva vil dette få å seie for språk generelt – og nynorsk spesielt – dei neste 20 åra? Eg trur vi går i ei retning med færre språk og normalar. Kanskje vi skal tilpasse oss før det er for seint. Eg sender ein tanke til Johan Gutenberg og bokhandlarane. Korleis går det med dei gamle strukturane i den nye tida? Ikkje så lett å sjå når stridane vert kjempa i samtida. Lettare å sjå i «historiens skrå lys».

Det ulogiske er ofte logisk. Nådestøyten kjem ofte frå uventa hald. Det er av «sine eigne» ein skal ha det. Så måtte det ein SV-statsråd til – gamle Ivar Åsen!

PS: Rart å tenkje på Bjørnson og «Ja vi elsker». Han skreiv ikkje nasjonalsongen vår til Norge – nei, ikkje til Noreg, heller. Han skreiv den i samband med at Svenskekongen vitja Oslo – eh … Kristiania. Men likevel har «Ja vi elsker» gitt oss «drømme på vaar jord»!

I "Ønskjeskåpet" kan du legge ønskjelappar i kulehola - merk skrivepatronen til venstre

Radiomeldinga om «Brest i Bringa»

Hans Sande syner oss kunstutstillinga ”Brest i bringa” på Nordfjord Folkemuseum på Sandane. Han stiller ut 11 ”bringer”. Nokre er skap som kan opnast. Andre er meir eit panser – med brest. I eit par av skapa vert du invitert til å stikke inn dine ynskjelappar og til å kjenne ”på løgne saker” med nevane – utan å kike. Det ligg mykje fantasi og leiken kreativitet i desse 11 skulpturane.

Hans Sande er ein mangfaldig herremann. Han er psykiater og veit truleg meir enn dei fleste om kva menneska kjenner på av bringeverk. Han har studert brestane våre. I tillegg uttrykker han seg som forfattar. I fjor gav han ut den omstridde barneboka ”Pappa er sjørøvar”. Vi hugsar han frå utstillinga og boka om ”Kjælne kjevler”. Sande er flink til å setje tittel på verka sine. Forfattaren syner seg her. 

Symbolikken i kunstverka på ”Brest i bringa” er underfundig men likevel tydeleg. Han syner oss det vi vil løyne. Han syner oss brestar. Han syner oss den kjønnslege dimensjonen med ”Han-bringe” og ”Ho-bringe” i bly, messing og plommetre. Han syner oss det trygge men samstundes forvirrande i skåpet ”Endeleg heime”.

Sande dreg sjåaren inn i utstillinga, og utfordrar fleire sansar. Han syner oss eit ”Ønskjeskåp” pepra sundt av kuler, men der det går an å stikke ønskjelappar inn i kulehola. Han syner oss von i det sundskotne. I ”Føleskåpet” utfordrar han oss til å stikke nevane opp i det ukjende. Det vi ikkje kan sjå.

Sande syner oss ulike sinnstemningar. Skapet ”Stilt etter stormen” i knust granpanel og skapet ”Villskap” i furu er gode døme på det. Materialvalet er allsidig i utstillinga, men det er kanskje i trearbeida han kjenner seg mest heime. I tillegg til tre brukar Sande fletta bly, knuste glasruter og polyester. Utstillinga er til å undrast over. Utstillinga er til å verte klokare av. Utstillinga krev noko av deg, men eg vil ikkje seie at denne kunsten er vanskeleg tilgjengeleg.

Leiken og logikken. Hans Sande er ein leiken kunstnar. Eg hugsar utstillinga hans ”Kjælne kjevler” som også kom i bokform. Der var leiken så sprudlande og elegant, at det mest kunne ta pusten frå ein. I ”Brest i bringa” er Hans Sande langt meir logisk. Det leikne i utstillinga er langt meir nedtona denne gongen. Tråden er strammare, og resonnementa er klårare. Utstillinga er langt meir føreseieleg. Når du har sett dei to-tre fyrste verka anar du kva veg det ber. I ”Kjælne kjevler” heldt den sprudlande spenninga seg heilt til endes.

Hans Sande er spennande kunstnar. Han vel sine ord. Han tek mangslungne materialval og han har mykje å fortelje oss, logisk og leikande. Han er konkret, men du vert samstundes sitjande å lure på om du har nådd den djupaste botnen i kunstverka hans. Kanskje finn du meir om du gjer deg ei runde til? Dette er ein kvalitet eg set ekstra pris på hjå den allsidige kunstnaren Hans Sande. Utstillinga ”Brest i bringa” heng ut januar.

"Vi klapper i hendene"

Høyr radiomeldinga  Høyr samtale med festleiar Osvald

Eg reiste på julefest i Fresvik for å sjå om juletreet stod etter 13. dag. Det gjorde det. Helselaget smurde mat og kokte kaffi. Frelsesarmeen stod for tekstlesing, song, bøn, opplesing, juletregang, andakt …… og ikkje minst personleg vitnesbyrd!

Forkynning i jula? Religiøs forkynning er ein del av kulturen. Medan mange av oss er mest opptekne av maten og «midtvintersblotet», av julegåvene og kommersen, så er Frelsesarmeen klare med kjerna i bodskapen sin: Forkynninga om Jesus i ord og tonar!

Frammøtet er begrensa. Vi er knappe 40 frammøtte inkludert dei 14 som utgjer «Strengemusikken» i Frelsesarmeen. Dei få ungane som er her får klar melding om å «høyre ordet». Her er det ikkje snakk om å få springe på gangen. Men dei får lov å spele kort ved bordenden. Så skulle eg få sjå det også: Kortspel under andakt. På bedehuset! Barndomen min fyk forbi. Synda har så avgjort endra seg!

Det personlege vitnesbyrdet står framleis sterkt i denne rørsla. Vi fekk orda frå Jorlaug på 68 år. Tre veker gamal vart ho farlaus. Faren gjekk gjennom isen når han skulle handle til dåpen hennar! Mora dreiv småbruket med ein stor barneflokk. Dei overlevde på potet og dei selde geitost. Kva hadde dei å lite på: Sitt eige arbeid …… og Gudsordet! Julestemninga kom med ny halm i sengane, og lukta av ny voksduk! Sterkt vitnesbyrd tilpassa den aldrande forsamlinga.

Men kvar er ungdomen? Det var ei stor oppleving for meg å vere på julefest med Frelsesarmeen. Men oppsummeringa heim i måneskinet må likevel verte: Dette er ei kulturform som i løpet av få år går ut på dato.

PS: Kaffistunda med smørbrød, julebrødskiver, god prat og kaffi er viktig. Lotteriet var åresal med treårar. Eg vann ei skål med twist. Trekninga føregjekk digetalt på «storskjerm».

Strengemusikken held koken på bedehuset i Fresvik